Page 101 - Tarih - 10 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

48
Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 10

5. ÜNİTE > Dünya Gücü Osmanlı (1453-1595) Kazanım 10.5.5: Kanuni Dönemi’nden itibaren Osmanlı Devleti’nin siyasi sınırlar ve devlet
teşkilatı bakımından olgunluğa eriştiğini kavrar.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Etkinlik İsmi OSMANLILAR ZİRVEDE 20 dk.
Amacı Kanuni Dönemi’nden itibaren Osmanlı Devleti’nin siyasi sınırlar ve devlet teşkilatı bakımından olgunluğa Bireysel
eriştiğini kavrayabilme.

Yönerge Aşağıda verilen metinleri göz önünde bulundurarak soruları cevaplayınız.

Klasik Dönemde Siyasi ve İdari Teşkilat

Osmanlı siyasi ve idari teşkilatı aslında daha önceki Türk-İslam devletlerinde ortaya konulan
uygulamaların devamı olmakla birlikte ihtiyaca göre tarihî süreçte kendine özgü bir model oluş-
turmuş, Osmanlı merkeziyetçi devlet yapısı I. Bayezid’den itibaren güçlenmiştir. Devletin başın-
daki padişah, aynı zamanda tek hanedana dayalı bir sistem içinde tartışılmaz konumunu altı asır
boyunca korumuştur.

İstanbul’un fethi ve Doğu Roma idaresinin sona ermesiyle Osmanlı Devleti yeni bir siyasi dönü-
şüm yaşamıştır. Fâtih Sultan Mehmet daha önceki devirlerde örf ile gelişmiş olan siyasi, idari, as-
kerî birtakım uygulamaları sistemleştirerek meşhur teşkilat ve teşrifat kanunnamesini meydana
getirmiştir. Fatih Kanunnamesinde yer alan hükümler ve uygulamalarla mutlak hükümdar tipi
güçlenmiştir. Başlangıçta örfi nitelikli ve gelenek ağırlıklı hükümdarlık anlayışı II. Bayezid’den
itibaren şer’i yönden de desteklenen bir yapıya dönüşmüştür.

Osmanlı padişahlarına dört asra yakın hizmet veren, dış görünüşü bakımından bir kaleyi andı-
ran Topkapı Sarayı aynı zamanda İslam dünyasındaki geleneğe uygun biçimde devlet işlerinin
idare edildiği yerdi. Osmanlı merkez teşkilatı ve hükümeti, en güçlü olduğu dönemlerde Divan-ı
Hümayun merkez olmak üzere ona doğrudan veya dolaylı biçimde bağlı kalemlerden oluşmak-
taydı. Önceki İslam ve Türk devletlerinde onlarca divan bulunmasına karşılık Osmanlılarda bu-
nun teke indirilmesi yeni bir uygulamadır. Bu sistemi merkezde iyi yetişmiş çok az sayıda kalem
erbabı bürokrat yürütmekteydi.

Osmanlı taşrası esas itibariyle Anadolu, Rumeli, Arabistan ve Kuzey Afrika coğrafyasından oluş-
maktadır. Taşra idaresinde en büyük temel birim eyalet olup onun altında sancaklar, kazalar ve
nahiyeler bulunurdu. Fetihler ilerledikçe yeni eyaletler kurulmuştur. Bu süreç özellikle Fatih Sul-
tan Mehmet döneminden itibaren hızlanmış, Kanuni Sultan Süleyman’ın saltanatı başlarında beş
olan eyalet sayısı ölümüne yakın on altı olmuş, XVI. yüzyılın sonunda ise otuz ikiye çıkmıştır.

Osmanlı idaresi genel olarak Anadolu ve Rumeli’de tımarlı eyaletler hâlinde teşkilatlanmış, bu
bakımdan merkeze tam anlamıyla bağlı idari birimleri bu eyaletler oluşturmuştur. Buna karşılık
Arabistan ve Kuzey Afrika’da eyaletlerde salyaneli sistem uygulanmış, ayrıca Kırım’da hanlık,
Haremeyn’de şeriflik, Eflak Boğdan’da voyvodalık adı altında özel statüye tabi idari birimler bun-
lara eklenmiştir.

Mehmet İpşirli, Osmanlılar. (Metin düzenlenerek alınmıştır.)

101