Page 33 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 13

1.ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.5: Metindeki anlatım biçimlerini, düşünceyi geliştirme yollarını ve bunların işlevlerini belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Edebiyatın Din ile İlişkisi 25 dk.
Amacı Açıklayıcı anlatımın özelliklerini ve düşünceyi geliştirme yollarının metne katkısını kavrayabilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin düzenlenmiştir.)

Uygurca Yazılı Metinler
Uygur yazılı ürünleri arasında Budist yapıtları büyük yer tutmaktadır. 762’de resmî din olarak kabul
edilen Manihaizm’le ilgili el yazmaları ise Budizm’le ilgili olanlara göre çok daha azdır.
Budist Uygurlardan yazma ve basma eserler kalmıştır. Bu metinler, Çin kitap tomarı tarzında, katlama
kitap gibi çeşitli kitap biçimlerinde hazırlanmışlardır. Yazmalar kâğıt üzerine fırça ya da kalemle ve
siyah mürekkeple yazılmıştır. Dinsel açıdan önemli sözler kırmızı mürekkeple yazılmıştır. Kimi yaz-
ma ve basmalarda konuyla ilgili küçük resimler de bulunmaktadır. Baskı tekniği Çin’den alınmıştır.

Uygur Budist çevirilerinde zamanla Budizm kavramlarını karşılayabilen Türkçe terimler yaratılmış,
bu terimler sonradan Moğol Budistlerince de kullanılmıştır.

Budist Uygurlardan kalan Buda’nın başından geçen olayları anlatan öyküler, daha çok Budizm’i ka-
bul eden halk topluluklarına dinsel coşku vermek için yazılmıştır. Cemaat toplantılarında rahiplerin
halka okuduğu bu öyküler, çoğu zaman sutralar (Buda’nın vaazları) içine yerleştirilmiştir. Özellikle
Budist Uygur edebiyatı hem manzum hem de düzyazı şeklinde düzenlenmiş zengin sayılabilecek bir
külliyata sahiptir. Öykülerde anlatım son derece açık ve canlıdır.

Budist Uygur edebiyatı içinde tövbe duaları da vardır. Bunlar, Budizm’e inanan halkın işlediği günah-
lardan arınması için hazırlanmış metinlerdir.

Bir de şiir türünde ve genelde özgün yaratı olan ürünler vardır. Şiirlerin çoğu dinî konuları işledikleri
hâlde, aralarında insanın dünya ile ilgisini gösteren, tabiat sevgisini canlandıran ve hayatın hikmetini
ortaya koyan çok güzel lirik parçalar da vardır. Bunların büyük kısmı öğretici amaçla bir kısmı da
dinsel coşku sağlamak amacıyla kaleme alınmıştır.
Maniheist Uygurlardan kalan metinler ise küçük boyutlu yazmalardır. Kimi kez de yazma parçası
üzerine ancak birkaç sözcük yazılmıştır. Yazıların dikkatli ve titiz ellerden çıktığı gözlenir. Noktala-
ma işaretlerinin kullanımı bakımından da Budist çevreye ait metinlerden kolaylıkla ayırt edilebilir.

Maniheist Uygur edebiyatının ürünleri arasında; öyküler, dinî metinler yani Maniheistlerin uyacak-
ları kuralları anlatan metinler ve bir Mani manastırı yönetmeliği, tövbe duaları ve ilahiler vardır.

Gökbilim, takvim, yıldız falı ve sihir ile sağlık bilgisi, fal ve muska kitapları konularında Uygurca
yazılı metinler de vardır. Fal kitaplarında ise Maniheist çevrede yazılmış olduğu sanılan Türk-runik
harfleriyle yazılı olan Irk Bitig “Fal Kitabı” da son derece önemlidir.
Türk Dili Tarihine Giriş: Uygurca Yazılı Metinler

1. Din-edebiyat ilişkisinin anlatıldığı metinde açıklayıcı anlatım biçimi ön plandadır. Metinden yola
çıkarak açıklayıcı anlatımın özelliklerini belirleyiniz.

31