Page 37 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 15

1.ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.6: Metnin görsel unsurlarla ilişkisini belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Hangi Alfabe? 20 dk.
Amacı Metinde görsellerden faydalanmanın amacını kavrayabilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metin ve görsellerden yararlanarak soruları cevaplandırınız.
(Metinler düzenlenmiştir.)

1. Metin
Göktürk Yazısı
Göktürklerin kullandığı yazı birçok bakımdan millî çizgiler ta- 1
şır. (…) Bu yazıda ok-uk sesleriyle okunan, birleşik bir harfin
ok şeklinde olması; kalın ya sesini veren başka bir harfin yay bi-
çiminde yazılması, Göktürk yazıları üzerinde Türkçenin, Türk
sanat ve zekâsının işlediğini gösterir. Aynı yazıda Eb-b okunan 2
bir harf, eski Türklerin eb-ev dedikleri çadır biçimindedir. İnce
s harfi de sünğü-süngü biçiminde, düz ve keskin bir çizgidir.
(…)

Göktürk yazısında 38 harf vardır: 4 tane sesli, 9 tane birleşik ve
25 tane sessiz. Bazı seslilerin ince ve kalınları için ayrı harfler
düşünülmediği hâlde, birçok sessiz harfin kalınları ve inceleri
için başka başka şekiller bulunmuştur.
Sesli harflerden (Görsel 1) hem A hem E sesi veren harf, kalın
bir sessiz harfin yanında A, ince bir sessiz harfin yanında ise E
okunur. Mesela, kalın R için başka, ince R için başka harf bu-
lunduğundan, bu sesli harf, kalın R’yi Ra; ince R’yi de Re okutur. 3
(…)

Gök-Türk yazısında, biri kalın, diğeri ince okunmak üzere, iki-
şer şekli olan sessiz harfler B, T, S, D, R, G, L, N, Y (Görsel 2)
harfleridir. Bir şekilde biri sesli, biri sessiz yahut ikisi de sessiz
iki harfin birleştiği yani bir tek şekilde iki harf sesi veren işaret-
ler de vardır (Görsel 3).
Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi

2. Metin
Uygur Yazısı
Arap alfabesi gibi, sağdan sola doğru yazılan Uygur yazısının 14-18 harfi vardır. Türk dilinin musi-
kisini bu kadar az harfle seslendirmek mümkün olamayacağından eski Türkler arasında kullanılan
alfabelerin en yetersizi budur. Uygur yazısında insan ağzının birbirine yakın sesleri için genellikle
bir tek harf kullanılır. Mesela p, b, f sesleri için bu yazıda ancak bir harf bulunmaktadır. S ve k sessiz
harfleri de yine bir tek işarette birleştirilmiştir. O, u, ö, ü gibi dört mühim sesli harfin seslendirme
vazifesi de tek bir harfe verilmiştir. Bu harflerin kelime başındaki yazılışları başka, kelime ortasındaki
tekilleri başka, kelime sonundaki biçimleri yine başkadır. Mevcut harflerin birbirine çok benzemesi
yanında, aynı harfin üç ayrı şekli bulunması, alfabenin hatırı sayılır güçlükleri arasındadır.
Bugün elimizde Uygur yazısı ile yazılmış epeyce eser vardır. Bunların mühim bir kısmı dinî eserlerdir.

Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi

35