Page 39 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 16

1.ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.6: Metnin görsel unsurlarla ilişkisini belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Türk Kahramanı Oğuz Kağan 20 dk.
Amacı Metin oluştururken görsellerden faydalanabilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metin ve görsellerden yararlanarak soruları cevaplandırınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı -Halk Bilimsel Bir Tahlil-
(…)

Ay Kağan’ın doğurduğu bebeğin (Oğuz’un) tasviri dikkat çekicidir. Burada bebek, fizikî özellikleri
bakımından daha ziyade “ışıktan yaratılmış perilerden güzel” saydam bir figür olarak betimlenmek-
tedir. Burada bebeği gerçekçi bir şekilde betimlemenin ötesinde onun Tanrısal ışığı taşıdığı vurgu-
lanmak istenmekte gibidir. Tasvir esnasında kullanılan kelimelerin de Oğuz’un nitelikleriyle örtüş-
tüğü görülüyor. Yüzünün “gök” renginde oluşu, Gök Tanrıyla bağlantılı doğumuna, gözlerinin “al”
oluşu bir kahraman olarak şiddetine ve alplığına telmihtir.
Oğuz hızla büyür, bu süre kırk gündür. Bilindiği gibi doğum sonrası kırk gün, Türk halk kültü-
ründe önemli bir süredir. Bu süre boyunca çocuğun mezarının açık olduğuna inanılır. Bu sürenin
dolmasıyla çocuk kırklanır (tuzlanır). Oğuz’un bir kere süt emmesi, ardından et istemesi toplumun
yiğit kişi beklentisine uymaktadır. Buradaki alpin diğer bazı destanlara nazaran çok hızlı büyüdüğü
görülmektedir. Bu durum, destandaki alp (Oğuz) tipinin mitsel niteliklerinin ağır basmasıyla açıkla-
nabilir. Bu niteliklerin azaldığı alplarda (örneğin Dede Korkut Destanı) doğumdan sonraki büyüme
süresi, gerçekçi olarak on beş sene olarak verilmektedir.

Oğuz, büyüdükten sonra bedeni çeşitli hayvanlara benzetilir. Böylelikle yiğit kişinin gücü tebarüz et-
tirilmektedir. Mehmet Kaplan, bu tür tasvirlerin hayvancı toplumlarda görüldüğünü ifade ederek, bu
toplumların dışa dönük bir yapıya sahip olduklarını belirtmiştir. Burada dikkat çeken bir diğer husus
da bebekken Oğuz’un yüzü tasvir edilirken, büyüdükten sonra bedeninin betimlenmesidir. Bebeğin
tasviri, toplumun kabulleneceği, normal bir bebeğin niteliklerine çok aykırı olmayan bir biçimdedir.
Hâlbuki erkek olarak Oğuz, tüm vücudu kıllarla kaplı biri olarak tasvir edilmiştir ki bu tamamıyla
“güç” sembolizmiyle ilişkili olsa gerektir.
Oğuz’un yetişmesi yine hızlıca geçilir. Bu eğitim iyi silah kullanmak, at sürmek, at sürüleri gütmek ve
avlanmayı kapsıyordu. Görüldüğü gibi Oğuz, kendisini ileride bekleyen kadere uygun bir eğitimden
geçmiştir. Ekonomik hayatın temelini oluşturan “hayvancılık” faaliyetini öğrenmenin bu noktada at-
lanmadığı gözden kaçmıyor. Ayrıca avlanmak becerisi de mutlaka kazanılmalıdır; çünkü baskınların
hayatın normal bir parçası olduğu bu toplumlarda sürüsünü kaybeden bir aile için avlanmak hayatta
kalmanın yegâne yolu hâline gelebilir.
Gürol Pehlivan, Uygur Harfli Oğuz Kağan Destanı -Halk Bilimsel Bir Tahlil-

1. Çok iyi bir ressam olduğunuzu hayal edin. Metindeki her bir paragrafın yanına o paragrafı özetle-
yecek görseller çizmeniz isteniyor. Çizeceğiniz görsellerde nelerin bulunmasına dikkat edersiniz?
Yazınız.

37