Page 35 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 14

1.ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.5: Metindeki anlatım biçimlerini, düşünceyi geliştirme yollarını ve bunların işlevlerini belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Bilgilendirici Metinlerde Anlatım Yolları 20 dk.
Amacı Bilgilendirici metinlerde anlatım biçimlerinin ve düşünceyi geliştirme yollarının metne kazandırdığı özellikleri Bireysel
kavrayabilmek.

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin düzenlenmiştir.)

Türk Destanları
Bütün dünya edebiyatlarında olduğu gibi Türk edebiyatının da başlangıç eserleri olan destanlar,
çeşitli konularda yaradılış hikâyeleri yanında, milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış bir
kahramanın veya tarih olayının millet muhayyilesinde (hayalinde) ortak sembol ve ifadelerle zen-
ginleştirilmiş uzun manzum hikâyelerdir. Her milletin millî kimlik ve nitelikleri, ortak dünya görüşü
destanlarına yansır. Cihangirlik tutkusu, kuvvet, binicilik ve savaşçılık yanında verdiği sözde durma,
acizlere ve mağluplara iyi niyetle yaklaşma, yardımcı olma Türk destanlarında dile getirilen ortak
değer ve kabullerdir. Türk destanları; kâinatın, insanın, kadının ve erkeğin yaradılışı, çeşitli Türk
devletlerinin kuruluşu, gelişmesi, çöküşleri, zafer ve yenilgileri gibi konularla beraber pek çok sebep
ve efsaneyi de içinde barındırır.

Türk destanlarından biri de Saka Türklerine ait olan Alp Er Tunga destanıdır. Alp Er Tunga, MÖ
VII. yüzyılda yaşamış kahraman ve çok sevilen bir Saka hükümdarıdır. Alp Er Tunga, Orta Asya’daki
bütün Türk boylarını birleştirerek hâkimiyeti altına almış, daha sonra Kafkasları aşarak Anadolu,
Suriye ve Mısır’ı fethetmiş ve Saka Devleti’ni kurmuştur. Uzun süre mücadele ettiği İranlı Medlerin
hükümdarı Keyhusrev’in davetinde hile ile öldürülmüştür.

Orhun Yazıtlarında “Er Tunga” adına yapılan “yuğ” merasiminden söz edilmektedir. “Divanü Lügat’it
Türk”ün yazarı Kaşgarlı Mahmud’a ve “Kutadgu Bilig” yazarı Yusuf Has Hacip’e göre “Alp Er Tunga”
İran destanı “Şehname”deki büyük ve efsanevi Turan hükümdarı “Efrasiyab”dır.
Kutadgu Bilig’de Yusuf Has Hacip dünyada en iyi Türk beyi olarak gördüğü Alp Er Tunga’yı şu şekil-
de ifade eder: “Eğer dikkat edersen görürsün ki dünya beyleri arasında en iyileri Türk beyleridir. Bu
Türk beyleri arasında adı meşhur, ikbali açık olanı Tonga Alp Er idi.”
Alp Er Tunga destanının metni bugüne ulaşamamıştır. Yukarıda bahsettiğimiz ve daha birçok kay-
nakta bu değerli Saka hükümdarı ve kahramanı hakkında bilgiler ve bir de Kaşgarlı’nın eserinde Alp
maddesinde bir sagu (ağıt) tespit edilmiştir: Bu ağıtın girişi şu şekildedir:

“Alp Er Tonga öldü mü? (Alp Er Tunga öldü mü?)
Issız acun kaldı mı? (Dünya sahipsiz kaldı mı?)
Ödlek öcün aldı mı? (Korkak öcünü aldı mı?)
Emdi yürek yırtılır.” (Şimdi yürek yırtılır.)
(…)
Umay Günay, Türk Destanları

1. Türk Destanları adlı metinde açıklayıcı anlatım biçimi ve tanımlama yöntemi kullanılmıştır. Size
göre tanımlama ve açıklama arasındaki farklar nelerdir? Metinden örnek vererek açıklayınız.

33