Page 391 - Türk Dili ve Edebiyatı - 10 | Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 10 190

5.ÜNİTE > Roman Kazanım A.2.7: Metindeki zaman ve mekânın özelliklerini belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Bir Zamanlar Sohbet Mekânları 25 dk.
Amacı Metindeki zaman ve mekânın, farklı durum ve zamana göre değişebileceğini, uyarlanabileceğini belirleyebilmek. Bireysel

Yönerge Metni okuyunuz. Aşağıdaki soruları okuduğunuz metin çerçevesinde cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Helva Sohbeti
Balat mahallesinin yukarı taraflarında Kesmekaya denilen civarda esnaftan bir zat helva sohbeti yap-
maya karar vermişti. Malumdur ki eski zamanlarda kış gecelerinde helva sohbetleri yapılırdı. Ne yap-
sınlar? O zamanlar balolar, tiyatrolar, suareler bilinir değildi ki! Kıraathaneler falanlar da yoktu. Ma-
halle kahvelerinde uzun kış gecelerinin bir miktarını geçirebilmek ise her yiğidin kârı sayılabilir mi?
(…)

Battal Gazi, Hamzaname gibi bir kitap okutarak dinlemek suretiyle eğlenmek lazım gelse kitabı oku-
maya yeltenmiş olan okuyucu heceleye heceleye, kekeleye kekeleye yine bir türlü söktürüp çıkartama-
dığı yerlerde zihni, gözü açık insanların canlarını sıkar.
(…)
Terazinin bir gözüne konulan bir miktar şekerin kaç dirhem olduğunu bulmak için herkes o kefeyi
eliyle tartıştırıp yoklayarak “şu kadar dirhem” dedikçe diğerleri yoklayıp dirhemin miktarını artıra ar-
tıra nihayet son yoklayan adam, şekerin hükmolunan dirhemler ağırlığında olmadığına kanaat getirir-
se “tartsınlar” demesiyle şeker tartılınca, belirlenmiş olan dirhemden eksik ise bu kumandayı verenin,
fazla ise son artıranın malı olmasından ibaretti. Ancak bu oyunda dahi şamata, gürültü, çekişme bazı
kereler kavga derecelerine de varırdı.
Velhasıl o zaman mahalle kahveleri, bu gibi patırtılı gürültülü eğlencelerden keyif alanlar için belki
bizim bu satırlarda ayıplarcasına yazdığımız şeyleri methedici bir şekilde yazdırtacak eğlence mahal-
lerinden sayabilirdiyse de herhalde kendini bilenler kış mevsimlerinin uzun gecelerini kısaltmak için
oralara müracaat etmeyip “arifane” veyahut “harifane” denilen surette, yani kimler bulunacaklar ise
onlardan toplanacak beşer onar kuruşla yapılan veya nöbetleşe verilen ve ismine “helva sohbeti” deni-
len toplantılarda eğlenmeyi tercih ederlerdi.

Sanki bu helva sohbetleri tamamıyla arifçe, zarifçe, sakince ve kibarca şeylerden miydiler? Heyhat! Her
şey asrın mizacına, istidadına göre olmak veyahut erbabının terbiye derecesine tabi bulunmak zorun-
dadır. Gerçi helva sohbetlerinin bazıları pek kibarca bir surette icra olunurdu. Çünkü sohbeti yapan
zat, yüksek tabakadan olduğu gibi topladığı arkadaşlar da seçkinlerden olurdu. Türlü türlü sıra oyun-
ları çıkarılıp bunların bazılarında gerek oynayanlar gerek temaşa edenler gülmekten kırılırdı. Herkes
kendi evinde akşam yemeğini yedikten sonra sohbet mahalline gitmiş olduğu halde gecenin saat on
ikilerine, birlerine kadar eğlenildiğinden ve o zamanlar herkes evinde akşam namazından evvel yemek
yemeyi alışkanlık edindiğinden, sohbetin sonlarında karınları acıkan dostlara şimdiki alafranga buluş-
malarda souper denilen gece yemeği çekildiği gibi, dolmuş bir hindi veya ona benzer bir et ve lahana
yapraklarına sarılmış bir yalancı dolma veya buna benzer bir yemek ile bir de helvadan ibaret bir gece
yemeği verilirdi ki eğer sohbet nöbetleşe yapılıyorsa bundan sonra helva sohbetinin hangi efendi ta-
rafından verileceğini tayin etmek için bir iki okka kadar helvadan yapılmış bir topu varaklayarak, tel-
leyerek, pullayarak çalgılarla, şarkılarla o zatın önüne koyarlardı. Helva sohbetinin böyle kibar şekilde
yapılanına kimin ne diyeceği olabilir?
(…)
Ahmet Mithat Efendi, Dolaptan Temaşa

Kelime Dağarcığı:
suare: Gece gösterimi. dirhem: 3,207 gramlık eski bir ağırlık ölçüsü. okka: 282 kilogram veya 400 dirhemlik ağırlık ölçüsü
birimi. istidat: Yetenek.

389