Page 31 - Biyoloji 11 - Beceri Temelli Etkinlik Kitabı
P. 31
12 BİYOLOJİ 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
3. Fiziksel ve duyusal stresler böbrek üstü bezinin sinir sistemi tarafından kontrol edilen kısmını uyar-
maktadır. Fiziksel ve duyusal stresin artması durumunda insan vücudunda meydana değişimlerin
neler olduğunu açıklayınız.
Yönerge Multiple Skleroz (MS) hakkında verilen aşağıdaki metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.
4. Dişi bireylerde erkeksi özelliklerin oluşmasında böbrek üstü bezlerinin nasıl bir etkisi olduğunu açıklayınız.
5. Memeli bir hayvan olan impalanın aslanı gördüğünde vücudunda meydana gelen değişimler ile
annesinin çok sevdiği vazoyu kıran çocuğun vücudunda meydana gelen değişimler arasındaki ben-
zerlikler nasıl açıklanabilir? Görsel 1: Hasarlı miyelin kılıf
Canlıların ortak özelliklerinden biri de çevreden gelen uyarıları algılayarak tepki vermektir. Bu özel-
lik insanlarda nöronlar sayesinde gerçekleştirilmektedir. Her birimizin vücudunda milyarlarca nöron
bulunur. Bunun büyük bir kısmı beyin ve omurilikte bulunur. Vücudumuzdaki nöronlar uyartıları
dendritleriyle alır, aksonlarıyla diğer nöronlara ya da dokulara gönderirler. Bazı nöronların aksonları
miyelin kılıf ile kaplıdır. Miyelin kılıf merkezî sinir sisteminde oligodendrositler tarafından, çevresel
sinir sisteminde ise Schwann hücreleri tarafından yapılır. Bu hücreler glia hücrelerindendir. Miyelin
kılıf oluşturmak için her bir Schwann hücresi aksonun etrafında birkaç kez döner. Miyelin kılıf akso-
6. “Adrenalin ve noradrenalin hormonları sadece böbrek üstü bezlerinin medulla kısmından salgıla- nun yalıtılmasını sağlayan lipoprotein yapılı bir maddedir.
nır.” şeklindeki bir hipotezin hangi gerekçeler gösterilerek çürütülebileceğini açıklayınız.
Sinir sisteminde miyelin kılıfın etkisi elektrik kablolarının etrafını saran plastik korumanın yaptığı
etkiye benzetilebilir. Miyelin kılıf yalıtım maddesi oluşturarak iyonların sadece belli bölgelerden geç-
mesini sağlar. Böylece impuls iletimini hızlandırır.
Bazı durumlarda bağışıklık sistemi nöronların miyelin kılıfını yabancı bir madde gibi algılayarak mi-
yelin kılıfa saldırabilir. Bunun sonucunda Multiple Skleroz (MS) denilen otoimmün bir hastalık or-
taya çıkar. MS, kadınları erkeklerden üç kat daha fazla etkiler. Her yaşta görülebildiği gibi en fazla
20 - 50 yaş aralığındaki insanları daha çok etkilemektedir. Ekvatordan uzak yerlerde özellikle kuzey
7. İnsan vücudu bir tehdit algıladığında hipotalamus hipofiz bezinden ACTH hormonunun salgılan- ülkelerinde daha sık görülmektedir.
masını arttırır. ACTH böbrek üstü bezlerini uyararak kortizol hormonunun salgılanmasının artma- Bağışıklık sisteminin böyle davranmasına neyin neden olduğu bilinmemektedir. Ancak bilim insanları, ge-
sını sağlar. Kortizol hormonu ise strese karşı vücudun savunma mekanizmalarını harekete geçirir. netik ve çevresel faktörlerin birlikte neden olabileceğini düşünmektedirler. Stres, yoğun iş hayatı, bağışıklık
Uzun süreli ve kronikleşmiş stres durumlarında yüksek seviyede bulunan kortizol hormonunun sisteminin zayıf olması, virüs kaynaklı enfeksiyon bu hastalığı tetiklemektedir. Kronik bir hastalık olan MS
insanların yaşam kalitesini nasıl etkilediğini açıklayınız. nöbetler şeklinde görülür. Nöbetlerin sıklığı, şiddeti, belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Kişide
ayaklarda ve kollarda uyuşma ve güçsüzlük, boynu öne eğerken ortaya çıkan elektrik şoku hissi, titreme,
denge bozukluğu, gözde kısmı veya tam görme kaybı, konuşma bozukluğu, yorgunluk, baş dönmesi, vücu-
dun bazı bölgelerinde karıncalanma, idrarı ya da dışkıyı tutamama sorunları ile ortaya çıkabilir.
MS nöbeti geçiren bir kişi çoğunlukla bulantı, kusma, baş dönmesi, çift görme ve dengeyi sağlayama-
ma gibi şikâyetlerle doktora gider. Doktor, beyin MR’ı ve beyin omurilik sıvısından örnek alarak teşhis
koyar. MS için toplumda bilgilendirme ve farkındalık çalışmalarının yapılması önemlidir. Erken teşhis
hastalığın kontrol altına alınmasında etkilidir.
28
Hazırlayan: Mehmet YOLCU
