Page 28 - Tarih 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 11 15

2.ÜNİTE > Değişim Çağında Avrupa ve Osmanlı
Kazanım 11.2.3: Osmanlı devlet idaresi ve toplum düzenindeki çözülmeleri önleme çabalarını analiz eder.
d) Avrupa’da matbaanın kullanılmaya başlanmasının bilginin üretilmesi ve bilgiye erişim alanlarında sağladığı imkânlar vurgulanarak Osmanlı
Devleti’nde Müslüman ve gayrimüslimlerin matbaayı kullanmaya başlama süreçleri ele alınır.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Etkinlik İsmi MATBAA, SİYASET VE DİN 30 dk.
Amacı Matbaanın yaygınlaşmasında siyaset ve dinin etkisini analiz edebilme
Bireysel

Yönerge Ön bilgilerinizi ve metinleri birlikte değerlendirerek soruları cevaplandırınız.

İbrahim Müteferrika müslüman olmazdan önce, matbaacılığı
yakından bilen bir kişi idi. Sadrazam İbrahim Paşa ile Yirmi
Sekiz Çelebi Mehmet Efendi’ye matbaa açılması fikrini veren de
o olmuştur.
İbrahim Müteferrika, matbaanın önemi, gerekliliği ve faydası
üzerine 1726’da kaleme aldığı “Vesiletü’t Tıp” adlı risalede el
yazması eserlerin tarih boyunca istilalar yüzünden nasıl yok
olduğundan bahsetmiş, doğru düzgün yazı yazacak hattat
kalmadığı için yazmaların birçoğunun yanlışlarla dolu olduğunu
belirtmiştir. Müteferrika, artık matbaa sayesinde yazıların daha
okunaklı ve hatasız basılacağını, bu sayede de kitap fiyatlarının
ucuzlayıp büyük kütüphaneler kurulabileceğini dile getirmiştir.
Ayrıca, Osmanlı Devleti’nin cihadla İslam’ın şerefini arttırdığı
gibi kitap basmak suretiyle de İslam kültürüne hizmet edeceğini
vurgulamış; Avrupalıların bu tür kitapları çeşitli yanlışlarla
çoktandır bastıklarını ve İslam ülkelerinden para çektiklerini,
Görsel 1: İbrahim Müteferrika eğer Osmanlı Devleti’nde bir matbaa kurulursa bu paraların da
memlekette kalacağını belirtmiştir.
Matbaanın açılması zaten padişahın ve sadrazamın desteklediği bir iş olduğu için fetva da ferman
da kolayca çıktı. Kitap basmanın şeriata aykırı olduğu iddiasıyla ulemânın basımevi açılmasına karşı
geldikleri yollu çok yaygın yanlış bir inanç vardır. Gerçekte ise ulemâdan böyle bir direnme geldiğini
gösteren hiçbir delil yoktur. Şeyhülislâm Abdullah Efendi fetvayı hemen vermişti (1727 Temmuz).
Fetvada ve fermanda sadece “ulûm-ı âliye” yani din bilimleri dışındaki bilimler, fen ya da müspet
bilimler üzerine yazılmış olan kitapların basılacağından söz edilir. Kur’an, hadis, tefsir, kelâm ve
fıkıh ile ilgili eserlerin basılmasına lüzum görülmemiştir. İbrahim Müteferrika ‘ nın Yavuzselim
semtindeki evinde kurulan matbaanın ilk kitabı, basımı 1729 yılının başlarında tamamlanan ve
kaynaklarda daha çok Vankulu Lugatı adıyla geçen es-Sıhâh Cevheri tercümesidir.
Matbaada basılan kitaplara bakarsak dil, tarih, coğrafya, beşerî, askerlik konularında olduğu görülür.
14 yıl içinde toplamı 23 cilt tutan 17 eser basıldı. Bunların 11 tanesi tarih, 3 tanesi dil, 3 tanesi faydalı
bilimler (coğrafya, mıknatıs, askerlik) üzerineydi.
Matbaanın yaşaması için yeterli kâğıt bulunmadığı anlaşılınca 1742’de bir kâğıt yapma tezgâhı kurmak
üzere Polonya’dan kâğıt ustaları getirtilmesine karar verildi. XVI. yüzyılda İstanbul’da kâğıt yapılıyorsa
da bu yalnız hattatlara yetecek kadardı veya yapılan kâğıt, basıma elverişli olmayan cinstendi. Dışarıdan
kâğıt ithalinden tasarruf edilmesi düşüncesiyle 1749’da ustalar kâğıt yapımına başladı.

27