Page 29 - Tarih 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

15 TARİH 11 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

Matbaa, padişah vakfına cüz başına bir akçe vergi ödemek zorunda olduğundan mühürsüz, yani
vergisi ödenmemiş kitap satamazdı. Başka biri basımevi açarak ona rekabet de edemezdi. Basılacak
kitap sayısını ve fiyatını da matbaacı değil, hükümet tayin ederdi. Matbaa açma hakkı beratla,
“gedik” olarak verilirdi. Yeni çıkmış bir müessese eski Osmanlı esnaf sisteminin yöntemine bağlandı.
Matbaacılık II. Mahmut Dönemi’ne kadar devletçe verilen bir tekel olarak kaldı ve ancak gazeteciliğin
başlamasından sonra özel bir girişim işi olabildi.
O yıllarda matbaada az kitap basılmasının nedenlerinden biri de fiyat sorunudur. Vankulu Lugatı’na
35 kuruş fiyat konmuştu. 35 kuruşun o zamanki altın fiyatlarına göre 10 altına karşılık geldiği
düşünüldüğünde basılı kitabın ne denli pahalı bir nesne olduğunu görürüz. Fiyatına bakılırsa
basılan kitapları öğrenciler değil, devlet büyükleri almış gözüküyor. Böylece matbaa yükseköğretim
öğrencilerinin kitap ihtiyacını karşılamaktan uzak kaldı. Bol ve ucuz kitap ihtiyacını dile getiren
istek de yoktur. Basımevi açıldıktan ve işe başladıktan sonra da ulema ocağından bir karşı koyma
gelmediği gibi, kısa süre sonra çıkan Patrona Ayaklanması’nda da kitap basmaya karşı bir istek ileri
sürülmemiş, kapatma gibi bir olay da yaşanmamıştır.
Niyazi Berkes, Türkiye’de Çağdaşlaşma, (Düzenlenmiştir.)

1. Osmanlı Devleti’nde matbaanın gelişmesi ve yaygınlaşmasını engelleyen sebepler nelerdir?

2. Osmanlı Devleti’nde matbaanın geç gelmesinde ve gelişiminde dinî düşüncenin olumsuz bir etkisin-
den söz edilebilir mi? Düşüncelerinizi gerekçelendirerek açıklayınız.

3. Günümüzdeki gelişmelerden hareketle, dijital yayıncılık (e-kitap, gazete, dergi) geleneksel baskı
tekniğine sahip yayıncılığı sonlandırabilir mi? Düşüncelerinizi açıklayınız.

28
Hazırlayan: Serdar IŞIK