Page 213 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 104

4.ÜNİTE > Makale Kazanım A.4.8: Metinde millî, manevi ve evrensel değerler ile sosyal, siyasi, tarihî ve mitolojik ögeleri belirler.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Çorbada Tuzumuz Olsun 30 dk.
Amacı Ortak geçmişe sahip milletlerin millî, manevi değerler ve kültür konusundaki benzerliklerini tespit edebilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Türk Dünyası Atasözlerinde “Tuz”
Tarih boyunca ortak bir geçmişe ve kültüre sahip olan Türklerin hayata bakışları, inançları, gelenek
ve görenekleri halk bilgisi ürünlerine konu olmuştur. Bu ürünlerin başında atasözleri gelmektedir.
Türk dünyası atasözleri incelendiğinde Türklerin tuz kavramına ortak anlamlar yüklediği görülmek-
tedir. Atasözlerinde tuzun öncellikle yiyeceklere tat verme özelliği ele alınmıştır. Göçebe bir toplum
olan Türkler yiyeceklerini bozulmadan uzun süre saklayabilmek için tuzlamışlar ve bu bilgilerini de
atasözlerine yansıtmışlardır. Ayrıca tuz, vefa ve verilen söze sadık kalma anlamlarının sembolü ola-
rak görülmüştür. Özellikle “tuz ekmek hakkı” ifadesiyle yapılan iyiliklerin unutulmaması gerektiği
anlatılarda olduğu gibi atasözlerinde de vurgulanmıştır. Verilen söze sadık kalmanın ve vefa borcu-
nun önemini bilen Türkler tuzu bu anlamıyla atasözlerinde kullanmışlardır.
(…)
Tuz ekmek hakkını bilmeyen kör olur. (Türkiye Türkleri)

Tuz hekki huda hekki. (Uygur Türkleri)
(Tuz hakkı Tanrı hakkı.)

Duz çörak itmaz. (Azerbaycan Türkleri)
(Tuzla ekmek unutulmaz.)

Bir kün tuzın tatqanğa, qırıq kün salem. (Kazak Türkleri)
(Bir gün tuzunu tattığına, kırk gün selam ver.)

Tuzini içib, tuzluğiga tupirma. (Özbek Türkleri)
(Tuzunu içip tuzluğuna tükürme.)

(…)
Türk kültür hayatında çeşitli anlamlar yüklenen tuz deneyimli olmanın önemini anlatmak amacıyla
da kullanılmıştır. Deneyim sahibi olmak insanların hata yapmamaları ve kendilerini garantiye al-
maları için önemlidir. Atasözlerinde deneyim sahibi olmayı anlatmak amacıyla tuz kullanılmıştır.
Tuzun az ya da fazla olduğunda yiyeceğin tadını olumsuz etkilemesi bu nedenle yiyeceklerin belli
miktarda tuz içermesinin gerektiği herkesçe bilinmektedir. Hayatta da bu örnekteki gibi belirli bir
denge vardır ve varlıkların istenenden çok ya da az olması olumsuz sonuçlara yol açar. Bunun önüne
geçmek için her şeyin kararında olması için uğraşılır. Tuz, kararında olmanın önemini anlatmak
amacıyla atasözlerinde kullanılmıştır.
Sonuç olarak denilebilir ki, atasözleri diğer edebi eserlerde olduğu gibi Türklerin ortak değerlerini
ifade etmesi bakımından oldukça önemlidir. Tuz da Türkler için önemli olması bakımından atasözle-
rinde değişik anlamlarda sıkça kullanılmıştır. Ayrıca Türk atasözlerinde tuzun aynı ve benzer anlam-
larda kullanılması ortak bir geçmişe sahip olan Türkler için tuzun ortak bir kült ve değer olduğunu
ortaya koymaktadır.
Seda Gedik, Türk Dünyası Atasözlerinde “Tuz”

211