Page 305 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 150

5.ÜNİTE > Sohbet ve Fıkra Kazanım A.4.15: Metinlerden hareketle dil bilgisi çalışmaları yapar.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Yazım Kuralları, Noktalama İşaretleri ve Cümlenin Ögeleri 25 dk.
Amacı Metinden hareketle yazım kuralları ve noktalama işaretlerini kavrayabilmek, cümlenin ögelerini ayırt edebilmek. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz ve soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Sayın dinleyiciler,
“Dilimiz” programı ile ilgilenen biri sordu bana geçende: “Kupür mü, küpür mü?” diye. Bir de “Bu
işin mali portresi, diye bir söz söyleniyor, ne demektir?” dedi.
“Kupür”, Fransızcada “couper” (kesmek) mastarından yapılma bir ad. Gazete makale ve fıkraların-
dan saklamak üzere kestiğimiz parçalar için kullanılıyor çokluk. “Küpür” demek yanlıştır, doğrusu
“kupür”. Yanlışlık, sanıyorum, “kupür” sözcüğünde bir kalın ünlü bir ince ünlünün bir sırada bu-
lunmasından doğuyor. Türkçede dil benzeşmesi kuralı diye bir kural var ki, bir sözcük kalın ünlü ile
başlarsa kalın ünlülerle, ince ünlü ile başlarsa ince ünlülerle sürüp gider. Çok işlek bir kuraldır. Ya-
bancı sözcükler için bu kuralın geçerli olması elbette istenemez, beklenemez. Ama her ulusta olduğu
gibi, bizim ulusumuzda da yabancı sözcükleri ses bakımından anadile benzetmek eğilimi vardır. O
yüzden “kupür”u, “küpür” yapıyorlar.
(…)

İkinci soru, “mali portre” sözü ile ilgiliydi.
Gerçekten de sayın dinleyiciler, bu söylenişi ben de sık sık duyuyorum. Yanlıştır, doğrusu “mali por-
te”. “Porter”, Fransızca yüklenmek anlamına gelen eylemden yapılmış. “Bu işin mali portesi nedir?”
sözünün Türkçesi, “Bu işin parasal yükümü nedir?”, daha kısası, “Bu iş kaça çıkar?” Böyle açık seçik
Türkçesi dururken kalkıp da Fransızcasını kullanmak, üstelik onu da yanlış kullanmak, akıl alacak
işlerden değildir. Çünkü “portre”, biliyorsunuz, insan resmi demektir. Yukarıdaki anlamla hiçbir ili-
şiği yok.

Melih Cevdet Anday, Dilimiz Üstüne Konuşmalar

1.
Ek fiilin geniş zamanında üçüncü tekil şahıstaki –dır, -dir, -dür, -dur (–tır, -tir, -tür, -tur) ekleri
cümlede yüklem olarak kullanıldığında ek fiil çoğu zaman düşer. Bu ekler kullanılmazsa cümle-
nin anlamında değişme olmaz.

Buna göre okuduğunuz metinden alınan aşağıdaki cümlelerdeki hangi kelimelerden sonra ek fiil
geniş zaman eki getirilebilir?

“Kupür”, Fransızcada “couper” (kesmek) mastarından yapılma bir ad.

“Küpür” demek yanlıştır, doğrusu “kupür”.

Yanlıştır, doğrusu “mali porte”.

Yukarıdaki anlamla hiçbir ilişiği yok.

303