Page 86 - Kimya - 12. Sınıf Beceri Temelli

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü KİMYA 12 40

3.ÜNİTE > Organik Bileşikler
Kazanım 12.3.1.4. Basit alkinlerin adlarını, formüllerini, özelliklerini ve kullanım alanlarını açıklar.
Genel Beceriler: Karar Verme Becerisi, Problem Çözme Becerisi Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi
Etkinlik İsmi KARPİT LAMBASI 30 dk.

Amacı Alkinlerin ilk üyesi olan asetilenin elde edilmesi, tepkimeleri ve kullanım alanlarını açıklayabilme Bireysel

Yönerge Verilen metni okuyarak soruları cevaplayınız.

Üniversitede öğrenci olmanın en güzel yanlarından biri, öğrenci topluluklarıdır. İlgi alanlarınıza veya
hobilerinize göre istediğiniz topluluğa katılırsınız. Ben de mağara araştırma topluluğuna katılmıştım.
İlk mağara deneyimim bana hiç unutmayacağım bir ders vermişti. Ankara yakınlarındaki bir mağara-
ya gitmiştik. Mağaranın dar ağzından aşağı doğru inen bir tünelden çelik ipten yapılmış bir merdiven
sarkıtıp mağaranın tabanına ulaştık. Biraz ilerleyip mağaranın daha geniş olan kısımlarını inceledik.
Mağaranın içi çok çamurluydu ve zifiri karanlıktı. Neyse ki karpit lambalarımızın parlak ışığı her yeri
aydınlatıyordu. Karpit lambasını ilk kez kullanıyordum ve çok sevmiştim. Mağaranın içini incelerken
lambamızdaki karpitin bitmek üzere olduğunu, yaklaşık 15 dakika içinde mağaradan çıkmamız ge-
rektiğini fark ettik. Sönen lambam arkamda zifiri karanlık bir mağara bırakırken, çelik ip merdiven
ile tırmanarak kendimi yukarı çekip güneşi gördüğümde zor ve ilginç bir deneyim yaşamanın verdiği
garip bir tebessüm vardı yüzümde…
Karpit, kalsiyum karbür (CaC2) bileşiğinin yaygın adıdır. Görünüm
olarak koyu gri renkli, kömüre veya taşa benzeyen bir maddedir.
1900'lü yılların başlarında karpitin kolay şekilde üretilmeye başlanma-
sıyla karpit lambaları geliştirilmiştir. İki bölmeli olan metal kutunun
alt kısmına katı halde karpit, üst kısmına ise su konur. Su üst hazneden
damlayarak alt hazneye ulaşınca karpit ile tepkimeye girer ve asetilen
gazını oluşturur. Oluşan gaz bir borudan geçerek lambanın ucundan
çıkar. Oluşan asetilen gazının yakılmasıyla parlak bir ışık elde edilir.
CaC2(k) + 2H2O(s) →C2H2(g) + Ca(OH)2(k)
Kalsiyum karbür Su Asetilen Kalsiyum hidroksit
(Karpit) (Sönmüş kireç)
Ayrıca lambalarda suyun damlama hızını ayarlayan bir de vana bulunur. Bu
vana sayesinde oluşan asetilen gazının miktarı ayarlanarak ışık şiddeti artırı-
lıp azaltılabilir. Karpit lambalarının en önemli özelliği alevinin parlak, suya
ve rüzgâra karşı da çok dayanıklı olmasıdır. Bu nedenle elektrikli lambalar
henüz geliştirilmemişken karpit lambaları bisikletlerde, arabalarda, deniz-
cilikte ve madencilikte geniş bir kullanım alanı bulmuştur.

1. 1 mol karpitin su ile tepkimesinden elde edilen asetilen gazı, yaklaşık 1 saat süreyle ışık verebili-
yorsa mağara araştırmacıları lambalarında az karpit kaldığını fark ettiklerinde lambanın hazne-
sinde kaç gram karpit kalmıştır? Hesaplayınız. (Ca: 40 g/mol C: 12 g/mol)

87