Page 64 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Dünya yüzeyinin yaklaşık %71’ini oluşturan suların yarım kürelere dağılışı birbirinden farklıdır. Kuzey
Yarım Küre'nin %61'i, Güney Yarım Küre'nin de %81'i sularla kaplıdır (Harita 1.13). Bu durum, başta sıcaklık
olmak üzere birçok coğrafi olayın yarım kürelerde farklılık göstermesine neden olmaktadır.

%39 Kara

Kuzey Yarım Küre

%61 Deniz
Ekvator (0°)
%19 Kara

Güney Yarım Küre

%81 Deniz
0 2000 4000
km
Harita 1.13: Karaların ve suların yarım kürelere dağılımı

Okyanus ve Denizler
Kıtalar arasındaki büyük çukurları dolduran su kütlelerine okyanus denir. Yeryüzünde Büyük Okyanus,
Atlas Okyanusu ve Hint Okyanusu olmak üzere üç okyanus bulunmaktadır. Kıtaların kenarında yer alan veya
bir kıtanın iç kesimlerine kadar sokulmuş okyanus ile bağlantılı ancak okyanustan daha küçük su kütlelerine
de deniz adı verilir. Denizler, kenar deniz ve iç deniz olmak üzere ikiye ayrılır. Kıtaların kenarında yer alan,
okyanuslardan eşiklerle ayrılmış ancak geniş boğazlarla okyanuslara bağlantısı olan denizlere kenar deniz
adı verilir. Çin Denizi, Japon Denizi ve Kuzey Deniz kenar denizlere örnek verilebilir. Okyanuslara boğazlar
aracılığıyla bağlantısı olup kıta içlerine sokulan denizlere de iç deniz denir. Baltık Denizi, Akdeniz, Karadeniz
ve Kızıldeniz iç denizlere örnek gösterilebilir.

OKUMA PARÇASI

OKYANUS VE DENİZ SULARI NEDEN TUZLUDUR?
Okyanus ve denizlerdeki tuzluluğun kaynağı kayaçlardır. Atmosferdeki karbondioksit suda çözündüğün-
de karbonik asit oluşur. Bu nedenle yağmur suyu zayıfça asidik özellik gösterir. Sahip olduğu bu özellik ne-
deniyle yağmur suyu, kayaçlarla etkileştiğinde kayaçların aşınmasına neden olur ve sonuçta elektrik yüklü
parçacıklar olan iyonlar oluşur. Akarsu ve nehirlerle taşınan iyonlar denizlere ve okyanuslara ulaşır. İyonla-
rın büyük bir kısmı sudaki canlılar tarafından kullanılırken geri kalan kısmı suda çözünmüş hâlde kalır.
Deniz sularını besleyen akarsular ve nehirler tatlı su kaynaklarıyken neden deniz suyunun tuzlu olduğu
sorusu akla gelebilir. Su döngüsü adı verilen süreçte su, atmosfer ve yeryüzü arasında kesintisiz olarak ha-
reket eder. Bu süreçte Güneş’ten gelen enerji, deniz yüzeyindeki saf suyun buharlaşarak atmosfere karışma-
sına neden olurken çözünmüş iyonlar suda kalır. Bu nedenle zaman içinde deniz ve okyanus sularındaki tuz
yoğunluğu artar. Okyanus ve denizlerdeki tuzluluğun bir diğer kaynağı su altındaki volkanlardır. Bu tuzluluk,
suyun magmanın yapısında bulunan eriyik hâldeki sıcak kayaçlarla etkileşmesi sonucu ortaya çıkar.
Okyanusların ve deniz sularının tuzluluk oranı ortalama %3,5’tir. Yeryüzünün %71’inin sularla kaplı ol-
duğu düşünüldüğünde denizler ve okyanuslardaki tuz miktarının, Dünya yüzeyinin tamamını 150 metre
kalınlığında bir tabakayla kaplamaya yetecek kadar yüksek olduğu görülür.
(www.bilimgenc.tubitak.gov.tr)
74