Page 17 - Coğrafya 11 | 1.Ünite

EKOSİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİ VE İŞLEYİŞİ 11. Sınıf

C ENERJİ AKIŞI VE MADDE DÖNGÜLERİ

1. Besin Zinciri ve Enerji Akışı
Ekosistemi oluşturan canlı ve cansız unsurlar, Güneş ışınları
sürekli etkileşim hâ lindedir. Dolayısıyla ekosistem-
de canlı ve cansız unsurlar ara sında gerçekleşen
madde ve enerji akışı sayesinde devamlılık sağlanır.
Besin maddeleri ve enerjinin üreticilerden otçulla-
ra, oradan da etçil lere doğru aktarılmasına besin
zinciri denir (Görsel 1.25). Üretici, tüketici ve ay-
rıştırıcılardan oluşan besin zincirinde üreticilerin
art ması bu zincirdeki tüm canlı türlerinin artması-
na neden olmaktadır.
Güneş, yeryüzündeki en büyük enerji kayna-
ğıdır. Fotosentez yoluyla organik madde üreten
bitkiler (üreticiler), Güneş’ten aldığı enerjiyi kar-
bondioksit ve su yardımıyla kimyasal bağ enerjisine
dönüş türerek organik maddelerde depolar. Oluşan
enerjinin bir kısmı da bit kiler tarafından kullanılır. Görsel 1.25: Besin zinciri ve enerji akışı
Bitkisel ve hayvansal gıdalarla beslenen hayvanlara tüketici denir. Tüketicilerin üreticilerle beslenmesi
sonucu üreticiden tüketiciye doğru madde aktarımı ve enerji akışı gerçekleşir. Bitkilerle beslenen tüketicile-
re otçul (otobur), hay vanlarla beslenenlere etçil (etobur), hem et hem de otla beslenenlere de hepçil (omni-
vor) adı verilmektedir. Bakteri ve mantarlardan oluşan ayrıştırıcılar, bitki ve hayvan kalıntılarının parçalanıp
ayrışmasında görev alır. Bu sayede canlıların yapılarında biriken organik maddeler, inorganik maddelere
dönüşerek yeniden kullanılabilir hâle gelmekte ve madde döngüsü ile enerji akışının da devamlılığı sağlanmış
olmaktadır. Ekosistemde maddeler döngü hâlindeyken enerji akışı tek yönlüdür.

BİLGİ HAVUZU
Üçüncül Tüketici
Besin zincirindeki canlıların üreticiden tüketiciye doğru dikey
olarak dizilmesiyle besin piramidi oluşur. Üreticiden tüketiciye İkincil Tüketici
doğru gidildikçe;
• Toplam biyokütle ve birey sayısı azalır. Birincil Tüketici
• Besin piramidinin her basamağında enerjinin ancak %10’u bir
Üretici
üst basamağa aktarılabilir. Buna ekosistemde %10 kuralı denil-
mektedir.

2. Madde Döngüleri
Canlılar, ihtiyaçları olan maddeleri yaşadıkları ortamdan alır ve gerekli kullanım sonrası bu maddeleri
ortama geri verir. Maddelerin ekosistemdeki bu dolaşımına madde döngüsü denir. Madde döngülerinin bir
düzen içerisinde ve kesintisiz olarak gerçekleşmesi ekosistemlerin devamlılığı açısından oldukça önemlidir.
Karbon, azot ve su döngüsü doğadaki en önemli döngüler arasında yer almaktadır.
Karbon Döngüsü: Karbon; hidrosferde karbondioksit ve bikarbonat, litosferde kömür, petrol, doğal gaz
gibi fosil yakıtlar, atmosferde karbondioksit (CO ) ve biyosferdeki canlıların yapılarında da organik madde
2
şeklinde bulunmaktadır.
Bitkiler, fotosentezle atmosferdeki karbondioksiti kullanarak besin ve oksijen üretir. Karbon bu saye-
de bitkilerde depolanmış olur. Karalarda yaşayan canlılar, solunum yoluyla atmosferden aldığı oksijeni kar­
bondioksit olarak atmosfere verir. Atmosfer ile biyosfer arasında karbon alışverişi hızlı ve sürekli bir şekilde
gerçekleşmektedir. Tüm canlıların yapısında bulunan karbonun bir kısmı solunum ile bir kısmı da ölüm olayı
sonucu ayrıştırıcılar yardımıyla atmosfere döner. Mevcut karbonun diğer bir kısmı da kömür ve petrol gibi
fosil yakıtlara dönüşerek litosferde depolanır. Kömür, petrol ve doğal gaz gibi fosil yakıtların yanması sonucu
açığa çıkan karbondioksit atmosfere karışır.

27