Page 19 - Coğrafya 11 | 1.Ünite

EKOSİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİ VE İŞLEYİŞİ 11. Sınıf

OKUMA PARÇASI

ATMOSFERDE REKOR SEVİYEDE KARBONDİOKSİT

Atmosferdeki karbondioksit (CO ) miktarı 2016 yılında 3 mg/l artarak 405,1 mg/l civarına çıktı.
2
Sanayi Devrimi’nden önceki 10 000 yıl boyunca atmosferde bulunan karbondioksit miktarı 280 mg/l ci-
varındaydı. Sanayileşme ve insan etkinlikleri sonucu atmosfere salınan karbondioksit miktarı günden güne
artarak günümüzde 400 mg/l’nin üzerine çıktı. Karbondioksit bir sera gazı olduğu için bu durum Dünya’nın
ortalama yüzey sıcaklığının artmasına (küresel ısınmaya) sebep olmaktadır.
Geçtiğimiz beş yılda atmosferdeki ortalama karbondioksit miktarı her yıl en az 2 mg/l artarak rekor hıza
ulaştı. Örneğin son Buz Çağı sona ererken atmosferdeki karbondioksit miktarının artış hızı bugünkünün
sadece yüzde biri kadardı.
(www.bilimgenc.tubitak.gov.tr)

Azot Döngüsü: Canlılar için çok önemli bir element olan azot (nitrojen), %78'lik bir oranla atmosferde en
çok bulunan gazdır. Bu gaz, canlıların yapı taşını oluşturan nükleik asit ve proteinlerin yapısında bulunur.
Bazı bakteriler, atmosferde bulunan azotu doğrudan kullanabilirken canlıların önemli bir kısmı da nitrata
dönüşmesi sonucu kullanabilmektedir (Görsel 1.27).
Azotun ekosisteme girişi iki yolla gerçekleşir. Bunlardan ilki; kozmik radyasyon, yıldırım, şimşek ve volka­
nik patlamalardır. Yüksek enerjili bu olaylar sonucu sudaki hidrojen ve oksijen ile havadaki azot birleşir. Azot,
yağışlarla yeryüzüne amonyum ve nitrat hâlinde ulaşır. Azotun ekosisteme diğer bir girişi ise biyolojik yoldan
tutulma şeklinde gerçekleşir. Havadaki azot, azot bağlayıcı bakteriler tarafından alınarak bu organizmaların
köklerinde amonyum şekline getirilir. Daha sonra bakteriler, azotu oksijenle birleştirerek önce nitrite sonra
da nitrata dönüştürür. Bitkiler, kullanı labilir hâle gelen atmosferik azotu (nitrat) topraktan alarak kullanır.
Tüketiciler ise kendileri için gerekli olan azotu bitkilerden temin eder. Kullanılabilir azotun en önemli kayna-
ğı, biyosferdeki canlı veya ölü organik maddelerdir.

Atmosferik azot (N )
2 1

Volkanizma

Üretici
Denitrifikasyon Otçul Etçil (Organik madde)

4
4
Ölü organizma

2 3 Ayrıştırıcılar 5
Bitkiler kökleriyle
topraktan nitrat alır.
Amonyak
Nitrat olan 7 6 (NH )
3
toprak Nitrat Nitrit İnorganik
7 bakterileri bakterileri Madde
Nitrat Nitrit
(NO ) (NO )
3 2
Nitrifikasyon
Görsel 1.27: Azot döngüsü

29