Page 53 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

B HARİTACILIK TARİHİMİZ

Konuya Başlarken
“Ben askerî meseleleri olduğu gibi siyasi meseleleri de haritadan mütalaa ederim”
Mustafa Kemal ATATÜRK
Atatürk’ün bu sözünden ne anlıyorsunuz? Tartışınız.

TÜRK VE İSLAM TARİHİNDE HARİTACILIK
İnsanoğlu yaşadığı yerden faydalanırken aynı zamanda orayı sahiplenmiştir. Sahiplendiği alanın yerini, sınır-
larını belirleme ihtiyacı duymuştur. Bu ihtiyaç harita çizme faaliyetlerinin yazıdan binlerce yıl önce başlamasını
sağlamıştır. MÖ 3200’lü yıllarda yazının icat edilmesine karşın MÖ 6200 yıl öncesinde harita denebilecek çizim-
ler bulunmuştur. İlk haritalar mağara duvarlarına ya da kayaların yüzeyine kazınıp hayvan ve bitki sembolleri kul-
lanılarak yapılmıştır. Zamanla yazının da icadı ile çizimlerde yazı kullanılmış ve semboller gelişmiştir. Haritalar
hayvan derisi üzerine çizilmiş ve haritalarda farklı renkler kullanılmaya başlanmıştır.
Medeniyetlerin gelişmesi ile yeni yerler keşfedilmiş, buna göre yeni haritalar yapılmıştır. İslam dünyasında da
önceleri yakın çevrelerin haritaları çizilmiş, daha sonraları çizilen haritaların alanı genişlemiş ve Piri Reis dünya
haritasını çizmiştir. Çizilen haritalar bir araya toplanarak atlaslar oluşturulmuştur.
Türk ve İslam tarihinde haritacılık alanında çalışan bilim insanlarından biri de El İdrisi’dir. El İdrisi’nin, asıl
adı Muhammed olup 1100 yılında Endülüs’teki Septe şehrinde doğmuştur. İspanya, Kuzey Afrika, İngiltere, Ma-
caristan, Anadolu ve Akdeniz kıyılarında gözlemler yapmıştır. Gözlemleri ile ilgili 70 kadar harita çizmiştir. El
İdrisi, 1154 yılında tamamladığı “Kitâbü’r- Rucârî”nin başında o dönemde bilinen alanlardan oluşan bir dünya
haritası çizmiştir. Kitâbü’r- Rucârî’de yedi iklimin özellikleri anlatılmış ve ilgili yerlerde haritalar verilmiştir.
Dünyada bilinen ilk model küre el İdrisi tarafından yapılmış olup 2 metre çapında ve 400 kg ağırlığındadır. El
İdrisi 1165 yılında Palermo’da (İtalya) vefat etmiştir.
Kaşgarlı Mahmud, Türk dünyası ve yakın çevresinin haritasını çizmiş ve bu haritaları 1076 tarihinde tamamla-
dığı “Divan-ı Lügat-it Türk” adlı sözlüğün başına eklemiştir (Harita 1.7).

Osmanlı Dönemi’nde haritacılıkta belli geliş-
meler görülür. Osmanlı Dönemi’nde haritacılığın
gelişme aşamaları aşağıda özetlenmiştir:
• 1513 yılında İbrahim Kâtibi, Akdeniz havzası
haritasını çizmiştir.
• 1513 yılında Piri Reis dünya haritasını tamam-
lamıştır.
• 1570 yılında Atlas-ı Hümayun hazırlanmıştır.
• 1719 yılında ilk baskı harita olan Marmara
haritası İbrahim Müteferrika tarafından basıl-
mıştır.
• 1803 yılında ilk atlas, Müderris Abdurrahman
Efendi tarafından hazırlanmıştır.
• 1818 yılında ilk harita okulu açılmıştır.
• 1830 yılında ilk deniz haritası olan Karadeniz
haritası Deniz Harp Okulunda basılmıştır.
Harita 1.7: Kaşgarlı Mahmud’un hazırladığı dünya haritası

DOĞAL SİSTEMLER 63