Page 4 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

Atmosferi oluşturan gazlar yer çekiminin etkisiyle fiziksel
ve kimyasal özelliklerine göre katmanlar meydana getirir. Bu
katmanlar troposfer, stratosfer, mezosfer, termosfer ve egzos-
ferdir (Şekil 1.31).
Troposfer
Atmosferin yerden itibaren 10-16 kilometrelik alt bölümü
içinde hava olaylarının gerçekleştiği sürekli hareketli bir bö-
lümdür. Troposferin kalınlığı Ekvator’dan kutuplara doğru gi-
dildikçe azalır. Bu durumun nedeni havanın Ekvator’da yerden
ısınarak dikey olarak yükselmesi, kutuplarda ise soğuyan hava-
nın alçalmasıdır. Atmosferi oluşturan gazların %75’i troposfer
katmanındadır. Atmosferdeki su buharının tamamına yakını ise
yine bu katmanda yer alır. Bu nedenle yağış, nem, rüzgâr gibi
hava olayları troposferde su buharının daha fazla olduğu ilk 3-4
km’lik kısımda görülür. Troposferde yükseldikçe sıcaklık hızlı
bir şekilde düşer. Troposferden bir sonraki atmosfer katmanı
olan stratosfere geçiş yüzeyine tropopoz denir.
Stratosfer
Troposfer katmanının üst kısmından yaklaşık 50 km yük-
sekliğe kadar olan katmandır. Genel olarak yatay hava hareket-
leri görülür. Stratosferdeki hava akışı troposferdekinden daha Egzosfer
az çalkantılıdır. Bu nedenle jet uçakları, uçuşun daha az sar-
sıntılı olacağı stratosferde yol almayı tercih eder. Stratosferde
dikey yönde sıcaklık değişimi oldukça yavaştır.
Mezosfer
Mezosfer, yaklaşık 50-85 km yükseklikler arasında yer alan
atmosfer katmanıdır. Gök taşlarının (meteor) atmosferde yan- Termosfer
ması ve parçalanması bu katmanda gerçekleşir.
Termosfer Mezosfer
Termosfer, mezosferin hemen üzerinde 85-600 km yüksek-
likler arasında yer alan atmosfer katmanıdır. Bu tabaka içeri-
sinde sıcaklık, yükseldikçe artış gösterir. Bu katmanda gazlar Ozon tabakası
iyonlarına ayrılır. Bu sayede radyo dalgalarını yansıtır. Kutup Stratosfer
ışıkları da bu katmanda gözlenir (Görsel 1.36).
Egzosfer
Termosferin üzerinde yer alan ve yaklaşık 10.000 km yük- Troposfer
sekliğe kadar ulaştığı varsayılan atmosferin en dış katmanıdır.
Atmosferden uzaya olan geçişi belirler. Yeryüzünü gözlemle-
yen uydular bu katmanda yer alır.

Şekil 1.31: Atmosfer ve katmanları

Görsel 1.36: Kutup ışıkları
termosfer katmanında
oluşur (Tromso-Norveç).

78 DOĞAL SİSTEMLER