Page 110 - Defterim - Felsefe 10

Doğru Bilginin Kaynağı Problemi
Doğru bilginin mümkün olduğunu düşünen filozoflar için temel problem bilginin kaynağının
ne olduğudur. Doğru bilginin kaynağına ilişkin bazı görüşler şunlardır:
Rasyonalizm, duyuların yanıltıcı olduğunu doğru bilginin akıl ilkeleriyle (a priori-deneyden
bağımsız) elde edilebileceğini savunur. Bu yaklaşıma göre sadece akıl yürütmeye dayanan
matematik ve mantık en güvenilir bilgidir. Rasyonalistler, varlıklar hakkında bilgi edinmek
için mantık ve matematiğin her alana uygulanması gerektiğini savunurlar.
Empirizm, bilgilerin kaynağını duyu deneyimlerine (a posteriori-deneye bağlı) bağlar.
İnsan zihninin doğduğunda boş bir levhaya (Tabula Rasa) benzediği ancak dünyaya maruz
kaldıkça duyu deneyimi yoluyla bu boş levhanın dolduğu savunulur. Dolayısıyla bilgiler
duyumlar yoluyla edinilen deneyimle ortaya çıkar.
Kritisizm, rasyonalizm ile empirizmin eleştirisinden bir sentez ortaya koyar. Bilginin
duyu deneyimi ve akıl ilkeleri olmak üzere iki kaynağı olduğunu öne süren kritisizme göre
algıların anlam ifade etmesi için akıl ilkelerine ihtiyaç vardır. Duyulardan alınan çok çeşitli
ham deneyimler, zihinde sınıflandırılmadıkça anlamlandırılamaz. Kritisizmi ortaya koyan
Alman filozof Immanuel Kant, doğuştan insan zihninde bulunan ve boş olan kategorilerin
dış dünyadan gelen duyu verileri ile dolduğunu öne sürmüştür.
Entüisyonizmin temsilcilerinden Gazali sezgiyi “kalp gözü” olarak tanımlar. Gazali’ye
göre hem akıl hem duyular sınırlıdır. Bu sınırlı bilgi kaynaklarıyla gerçek varlığı bilmek
mümkün değildir. Gazali’ye göre kalp, insan için bilgi ve hikmetin merkezidir. Kalp gözü ile
insan gerçekleri bütün açıklığıyla kavrar. Bergson’a göre akıl yürütmeye dayalı düşünme,
kavramlara dayalıdır ancak kavramlar gerçeklikteki hareketliliği tam olarak açıklamaz.
Gerçeklikteki saf ve mutlak hareketlilik hiçbir ölçü ve sayıyla ifade edilemez. Bu süreklilik
ancak sezgi yoluyla kavranabilir.

RASYONALİZM (AKILCILIK)
Bilgi akıl yoluyla elde edilir.
Akıl ilkeleri insanda doğuştan vardır.
Temsilcileri; Sokrates, Platon, Aristoteles, René
Descartes, Friedrich Hegel ve Gottfried Leibniz’dır.

EMPİRİZM (DENEYCİLİK)
Bilgi deney ve gözlem yoluyla elde edilir.
Bilgi doğuştan değil deneyim yoluyla kazanılır.
Bilgi nasıl elde Temsilcileri; John Locke, David Hume ve George
edilir? Berkeley’dir.

KRİTİSİZM (ELEŞTİREL FELSEFE)
Bilgi hem akıl hem deney yoluyla elde edilir.
Temsilcisi Immanuel Kant’tır.

ENTÜİSYONİZM (SEZGİCİLİK)
Bilgi sezgi yoluyla elde edilir.
Temsilcileri; Gazali ve Henri Bergson’dur.

108