Page 270 - DEFTERİM FİZİK 10

4� Ünite: Optik
Notlarım

4.7. MERCEKLER

4.7.1. MERCEKLERİN ÖZELLİKLERİ VE MERCEK ÇEŞİTLERİ

En az bir kavisli yüzeye sahip ve kırılma olayı sonucunda ışık ışınlarını bir
noktada toplayabilen ya da bir noktadan saçılıyormuş gibi dağıtan saydam
ortamlara mercek denir. Günlük hayatta mikroskoptan gözlüğe, kameradan
teleskoba kadar birçok araçta cam ya da plastikten yapılmış mercekler
kullanılır. Benzer şekilde gözün yapısında canlı hücrelerden meydana gelmiş
mercekler vardır. İki küresel yüzeyi bulunan saydam cisimlerin mercek
oluşturabilmesi için eğrilik merkezlerinin çakışık olmaması gerekir (Görsel 4.47).
Uygulamada kullanılan merceklerin hemen hepsinin dış yüzleri küresel yüzeydir.

R R
R R
1 1
2 2
M M M M
1 2 1 2

Görsel 4.47

√ Mercekler küresel yüzeylerin kesişmesi ile oluşan optik araçlardır.
√ Merceği meydana getiren iki kürenin yarıçapları eşit ya da farklı olabilir.
√ Merceklerin büyüklüğünde ve eğriliğinde bir sınırlama yoktur. Yüzeylerinden
biri küresel, diğeri düz olabilir.
√ Amaca göre değişik kesitlerde (büyüklük ve eğrilikte) mercekler yapılabilir.
√ Mercekler, ister dışbükey ister içbükey olsun küresel yüzeylerle sınırlı
saydam cisimlerdir.

Mercekler, yüzeylerinin şekline göre ince ve kalın kenarlı olmak üzere ikiye
ayrılır. Saydam iki küresel yüzeyin ya da bir düzlem ile küresel bir yüzeyin
kesişmesi sonucunda oluşan, orta kısmı uç kısımlara göre daha kalın olan
merceklere ince kenarlı mercek (dışbükey) denir (Görsel 4.48). İnce kenarlı
mercekler, üzerine gelen bütün ışınları her iki yüzeyden kırarak bir noktada
toplar (Görsel 4.49). Bu sebeple ince kenarlı merceklere yakınsak mercek de
denir. İnce kenarlı mercekler Görsel 4.50’deki gibi gösterilebilir.

Optik
merkez
1� küresel 2� küresel
yüzey yüzey

M M
1� odak 2� odak
noktası noktası

Görsel 4.48 Görsel 4.49 Görsel 4.50

270