Page 4 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 1.Ünite

1. HÜCRE BÖLÜNMELERİ

Görsel 1.1: Köpeğin büyüme ve gelişme süreci

Günlük aktiviteler sırasında bazı kazalar ve yaralanmalarla karşılaşılır. Bu kazalar sonucu doku ve or-
ganlarda meydana gelen hasarlar zamanla iyileşir. Bu iyileşmeyi nasıl açıklarsınız?
Bahçeye dikilen bir erik fidanının büyüyüp meyve vermesi, yavru bir köpeğin büyüyüp gelişmesi gibi
birçok biyolojik olayla günlük hayatta sıklıkla karşılaşılır (Görsel 1.1).
Büyüme, gelişme, zarar görmüş veya yıpranmış dokuların onarımı, üreme gibi biyolojik işlevler hücre-
sel bir temele ve hücre bölünmesine dayanır. Alman bilim insanı Rudolf Virchow (Rudolf Virşov) bu durumu
1855’te şöyle ifade etmiştir: “Nerede bir hücre varsa orada daha önce yaşamış bir hücre bulunmak zorunda-
dır.” Bu ifade aynı zamanda hücre teorisinin esaslarından biri olan “Yeni hücreler, var olan hücrelerin bölün-
mesi sonucu oluşur.” prensibini de yansıtır.
Prokaryot hücrelerde basit olarak ikiye bölünme gözlenirken ökaryot hücrelerde genel olarak iki tip
hücre bölünmesi görülür. Bunlar mitoz ve mayozdur.

1.1. Mitoz ve Eşeysiz Üreme
Mitoz, canlıların yaşamında önemli bir rol oynar. Tek hücreli canlıların çoğu mitoz ile çoğalır. Mitoz ay-
rıca çok hücreli canlılarda büyüme ve gelişmeyi sağlar. Örneğin döllenmiş yumurtanın (zigotun) gelişmiş bir
organizmayı oluşturması mitoz ile gerçekleşir. Bunun dışında çok hücreli canlılarda dokuların onarımını da
sağlar. Ömrünü tamamlayan veya farklı nedenlerden dolayı yıpranan hücrelerin yerine yenilerinin oluşma-
sı mitoz ile sağlanır. Mitoz, büyüme ve gelişmeyi sağlamanın yanısıra bazı canlılarda üremede de etkilidir.
Ancak bazı hücre tiplerinin mitoz yeteneği yoktur. Örneğin memelilerin kanında bulunan alyuvar hücreleri
olgunlaşırken çekirdeklerini kaybeder. Alyuvarların 100-120 gün kadar ömrü vardır. Bu hücreler mitoz geçi-
remediği için bu sürenin sonunda ölür ve kemik iliği tarafından yeni alyuvar hücreleri üretilir. Kandaki diğer
hücreler (akyuvar, kan pulcukları) ve kas hücreleri bölünmez. İnsanda üreme hücreleri (sperm, yumurta)
mitoz geçirmez. Omurgalı canlılarda hasar gören sinir dokusu onarılamaz çünkü farklılaşmasını tamamlamış
sinir hücrelerinin de mitoz özelliği yoktur. Bitkilerde ise sadece belli hücreler (meristem doku) mitoz geçire-
bilir.

1.1.1. Hücre Bölünmesinin Gerekliliği
Hücre metabolizmasının çekirdek tarafından kontrol edilmesi, hücrenin organik ve inorganik madde
ihtiyacının karşılanması, atıkların hücreden uzaklaştırılması ve maddelerin hücrede iletimi için hücre boyu-
tunun belli sınırlar içerisinde olması gerekir.

16