Page 5 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 1.Ünite

Hücre; morfolojik olarak bir küp şeklinde düşünüle-
cek olursa büyümesi sırasında hücrenin hacmi, hücrenin
kenar uzunluğunun küpü (a ) oranında artarken hücrenin
3
yüzeyi, hücre kenar uzunluğunun karesi (a ) oranında ar-
2
tar. Bu nedenle hücre hacmini ifade eden sitoplazma ile 3 Sitoplazma
hücre yüzeyini ifade eden hücre zarının büyüme hızı ara- Hacim = a 8 kat artar.
sındaki oran (a /a ) artmaya başlar (Görsel 1.2). Bu oran Yüzey = 6a 2
2
3
arttıkça hücre zarı sitoplazmanın ihtiyaçlarını karşılaya- a
maz duruma gelir. Ayrıca hücrenin yönetim merkezi olan
çekirdek de büyüyen hücrenin yönetiminde yetersiz kala- Hacim = 8a³
cağından hücrenin yaşamı tehlikeye girer. Kısacası hücre
bölünmesi; sitoplazma, hücre zarı ve çekirdek arasındaki Yüzey = 24a 2 Hücre zarı
4 kat artar.
koordinasyon sorunundan kaynaklanan bir ihtiyaçtır. Bu
koşullar altında çekirdek, belli bir büyüklüğe ulaşmış olan
hücrede bölünme emrini vererek hücre bölünmesini de 2a
yönetmektedir. Canlılarda hücre bölünmesinde hormon-
lar da etkilidir. Örneğin insanlardaki büyüme hormonu,
vücut hücrelerinin büyümesini ve bölünmesini düzen- Görsel 1.2: Hücre büyümesinde hacim-yüzey ilişkisi
lerken eşey hormonları, üreme hücrelerinin bölünmeyle
oluşumu için uyarıcı etkiye sahiptir.

Sır a Siz de

Hücreler normal büyüklüğünün 10 katı kadar olsaydı hücrenin metabolik faaliyetlerinde ve buna bağlı olarak canlıda
ne gibi değişiklikler olurdu? Araştırarak sınıf ortamında arkadaşlarınızla paylaşınız.

1.1.2. Mitozla İlgili Kavramlar
Hücre bölünmelerinin daha iyi anlaşılabilmesi için bazı
kavramların bilinmesi gerekir. Bir karakterin oluşumunda etkili
olan ata bireylerden gelen DNA parçasına gen denir. Bir hücre-
nin genetik bilgisini içeren DNA’ya genom adı verilir. Prokaryot
hücrelerin genomu halkasal yapıda bir DNA’dan oluşur. Ökar- Kardeş kromatitler
yot hücreler ise birden fazla doğrusal DNA’dan oluşmaktadır.
Ökaryot bir hücredeki DNA uzun bir moleküldür. Örneğin bir
insan hücresinde bulunan DNA moleküllerinin uç uca eklendiği
düşünülse uzunluğu yaklaşık 2 metre olur. Ancak DNA, hücre
çekirdeğinin içinde kıvrılarak bir yumak şeklinde bulunduğun-
dan insan hücresinin içinde kapladığı alan azdır. Kinetokor
Hücre bölünme aşamasında değilken DNA molekülleri
birleştikleri proteinlerle kromatin iplik adı verilen yapılara dö-
nüşür. Kromatin ipliklerin yumak hâlindeki yapısına kromatin
ağı denir. Hücre bölünme evresine girmeden önce DNA kendini Sentromer Iğ iplikleri
eşler. Eşlemeden sonra kromatin iplikler yoğunlaşarak kısalıp
kalınlaşır ve kromozomlara dönüşür. Kromozom oluşumu sa-
yesinde DNA yavru hücrelere hatasız ve eksiksiz bir şekilde da-
ğıtılır (Görsel 1.3).
Kromozom, DNA eşlenmesinden dolayı birbirinin aynı-
sı olan iki parçadan oluşur. Bu parçaların her birine kromatit
denir. Bu kromatitler aynı DNA’ları bulundurduğu için kardeş
kromatitler olarak adlandırılır. Kardeş kromatitlerin bir arada
tutunmasını sağlayan kısma sentromer denir. Sentromerlerin Görsel 1.3: Eşlenmiş kromozomun yapısı
üzerinde bulunan, genellikle protein yapılı olan özelleşmiş böl-
gelere kinetokor denir. Kinetokorlar hücre bölünmeleri sırasın-
da iğ ipliklerinin tutunduğu bölgelerdir.

17