Page 7 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 1.Ünite

İki hücre bölünmesi arasındaki dönem hücre döngüsü olarak adlandırılır. Mitoz, hücre döngüsünün
sadece bir kısmını kapsar. Hücre döngüsü; interfaz, çekirdek bölünmesi (karyokinez) ve sitoplazma bö-
lünmesi (sitokinez) evrelerini kapsar.

Hücre Döngüsü

İnterfaz
Bir bölünmenin tamamlanmasından sonra oluşan hücrelerin yeni bir bölünme başlangıcına kadar ge-
çirdiği sürece interfaz denir. İnterfaz süresi hücre döngüsünün yaklaşık %90’ını oluşturur. Örneğin insan deri
epitel hücresi 24 saatte bir bölünebilir. Bu sürenin yaklaşık 23 saati interfazı kapsarken geriye kalan 1 saatlik
kısmında hücre, bölünme aşamasındadır. Bu nedenle çok sayıda hücreden oluşan preparatların mikrosko-
bik incelemelerinde interfazdaki hücrelere daha fazla rastlanır. İnterfaz G , S ve G olmak üzere üç aşamada
1
2
gerçekleşir. İnterfazda bölünme için gerekli hazırlıklar yapılır, DNA kendine eşler, protein ve organeller üreti-
lir bunun sonucunda hücre büyür. Hayvan hücrelerinde sentrozom kendini eşler.
G evresinde metabolik olaylar yoğun şekilde sürer. Madde alışverişi, sentez ve yıkım reaksiyonları,
1
organel yapımı (mitokondri, endoplazmik retikulum gibi), RNA sentezi devam eder. Hücreler bu evrede hızlı
bir şekilde büyür.
S evresinde DNA kendini eşler ve böylece her genin bir kopyası oluşur. DNA miktarı iki katına çıkar.
G evresinde protein, enzim ve RNA sente-

2
zi devam eder. Sitoplazmik organel sayısı artar.
Bölünme hızı canlıdan canlıya hatta doku-
dan dokuya farklılık gösterir. Örneğin bağırsak İNTERFAZ
mukozasındaki epitel hücreleri, kan hücrelerini
üreten kemik iliği hücreleri, bitki kök ve gövde
ucundaki hücreler hızlı ve devamlı bölünür.
Bazı doku hücreleri belirli zamanlarda bölüne-
bilir. Örneğin karaciğer hücreleri yaralanma ya S
da yıpranan hücrelerin yerine yenilerinin yapıl- G 1 (DNA sentezi)
ması gibi durumlar dışında bölünemez. Sinir,
göz retinası ve çizgili kas hücreleri gibi ileri de-
recede özelleşmiş hücreler ise farklılaşmasını
tamamladıktan sonra hiç bölünmez. Bölünme
yeteneğini kaybeden bu hücreler interfazın G G
1
evresinden çıkarak G olarak adlandırılan ev- Sitokinez 2
0
reye girer. İnsan vücudundaki hücrelerin çoğu Karyokinez
G evresindedir. Kalp kası hücreleri ise G ve S (Mitoz)
1
0
evrelerini geçirip G evresinde kalarak mitoza Mitozla Mitotik (M) faz
2
devam etmez. Bölünmeye devam eden hücre- oluşmuş
lerde ise interfazdan sonra mitotik faz (karyoki- hücreler
nez ve sitokinez) ile hücre döngüsü tamamlanır
(Görsel 1.6).

Sır a Siz de Görsel 1.6: Hücre döngüsü

Embriyonik hücrelerde S evresi gözlenirken G ve G evreleri gözlenmez. Nedenini araştırarak sınıf ortamında arkadaş-
2
1
larınızla paylaşınız.

Mitoz
Mitoz; tek hücreli ökaryotlarda üremeyi sağlarken çok hücrelilerde organizmanın büyümesini, geliş-
mesini ve yıpranan kısımların onarılmasını sağlar. Ancak hücre gibi karmaşık bir yapının bölünmesi sadece
ikiye ayrılma şeklinde gerçekleşen basit bir olay değildir. Mitozun diğer bir amacı da ana hücredeki kalıtım
maddesinin yavru hücrelere aynen ve eşit şekilde aktarılmasıdır.
Mitoz, interfazın sonu ile başlayan ve birbirini takip eden evrelerden oluşur. Bölünen canlı hücrelerin
belirli aralıklarla çekilen mikroskop görüntüleri, mitozda çeşitli basamakların olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Çekirdek bölünmesi (karyokinez); gerçekleşen temel olaylara göre profaz, metafaz, anafaz ve telofaz
olmak üzere dört evrede incelenir.

19