Page 21 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 3.Ünite

a. Azot Döngüsü

Azot; amino asitlerin, proteinlerin ve nükleik asitlerin yapısına katılır. Bu nedenle canlılar için önemli
bir elementtir. Azotun başlıca kaynağı atmosferdir. Atmosfer yaklaşık %78 oranında serbest azot gazı (N )
2
içerir. Diğer azot kaynakları toprak, göl, nehir, okyanuslar, yer altı suları ve canlılardır. Atmosferdeki serbest
azot gazı, kara ve su ekosistemlerindeki canlılar tarafından kullanılmaya uygun formda değildir. Canlılar ta-
rafından azotun kullanılabilir azotlu bileşiklere dönüştürülmesine azot fiksasyonu (azotun tespit edilmesi)
+
denir. Azotun fikse edilmesinde azot gazı, amonyak (NH ) veya amonyum iyonuna (NH ) dönüştürülür. Bu
4
3
dönüşüm farklı yollarla gerçekleşir. Bunlardan biri atmosferdeki serbest azotun yıldırım, şimşek gibi olay-
larla fiksasyona uğramasıdır. Buna abiyotik fiksasyon denir. Bunun dışında baklagillerin kökünde yaşayan
bakteriler ve bazı mikroorganizmalar havanın serbest azotunu fikse eder. Buna biyotik fiksasyon denir. Su-
cul ekosistemlerde siyanobakteriler aracılığı ile biyolojik fiksasyon gerçekleştirilir. Bitkiler nitratı ve amonyu-
mu kullanarak azotlu organik bileşikleri sentezler. Otçullar azot ihtiyaçlarını bitkilerden karşılar.
Canlıların organik atıkları ve ölmüş organizmalar toprağa karışır. Toprakta devam eden ayrıştırıcı faali-
yeti sonucunda bu atıklardaki organik moleküller parçalanarak amonyak ve amonyum iyonuna dönüştürü-
-
lür. Amonyak ve amonyum iyonları önce nitrit bakterileri sayesinde nitrite (NO ), nitrat bakterileri sayesinde
2
-
nitrata (NO ) dönüştürülür. Bu olaya nitrifikasyon denir. Nitrifikasyonda görev alan bakteriler kemootot-
3
roftur. Nitrifikasyon sayesinde bitkiler nitrat iyonlarını kökleriyle alarak kullanabilir. Toprakta yaşayan bazı
bakteriler, nitratı serbest azota dönüştürerek atmosfere verir. Bu reaksiyona denitrifikasyon denir. Denitri-
fikasyon sayesinde atmosferdeki azot dengede tutulur (Görsel 3.39).

Atmosferdeki serbest azot

Yıldırım ve
şimşekler
Denitrifikasyon

Organik atıklar

+ Denitrifikasyon
4
Azot bağlayıcı - Nitrit bakterileri
bakteriler
- Nitrat
Amonyak

Nitritleşme Nitratlaşma

Görsel 3.39: Azot döngüsü

113