Page 16 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 3.Ünite

3.1.3. Ekosistemde Madde ve Enerji Akışı
Bir ekosistemin görevi, kendi içindeki canlı çeşitliliğini devam ettirmek ve çeşitliliği sağlayan türlerin
nesillerini sürdürmesine zemin hazırlamaktır. Bunun sağlanması için bir ekosistemdeki en önemli kavramlar,
enerji akışı ve madde döngüsüdür.
Cisimlerin iş yapabilme gücüne enerji adı verilir. Bir canlının ya da cansız bir maddenin bir noktadan
başka bir noktaya hareket etmesi, canlıların ve cansız maddelerin fiziksel ve kimyasal olarak değişime uğ-
raması birer iş olup mutlaka enerji gerektirir. Bu durumda ortamdaki suyun buharlaşması, bitkilerin top-
raktan mineralleri alması, hücrelerde çeşitli organik maddelerin sentezlenmesi gibi olayların herbiri enerji
gerektiren işlerdir. Ekosistemlerin varlıklarını sürdürebilmek için kullandığı enerjinin temel kaynağı, güneş
enerjisidir.
Bir ekosistemdeki bitkiler, güneş enerjisini fotosentez olayı ile kimyasal enerjiye dönüştürerek bu ener-
jiyi organik bileşiklerin yapısında depolar. Bu enerjinin bir kısmı kendi metabolik işlevlerini yerine getirmek
için bitkiler tarafından kullanılırken diğer bir kısmı da bu bitkileri besin olarak tüketen otçulların (birincil
tüketici) yapısına girerek kullanılır. Otçul canlılar bu enerjinin bir bölümünü kendi hayatsal faaliyetleri için
kullanır. Ancak bir kısmı, otçulları besin olarak tüketen etçillere (ikincil tüketici) geçer. Bu şekilde güneşten
başlayarak sırasıyla üreticiler, otçullar en sonunda etçillere doğru sürekli bir enerji akışı gerçekleşir ve enerji
akışı ekosistemlerde tek yönlüdür.
Isı
Canlılar öldüğünde çürür ve ayrış-
tırıcı faaliyetler sonucunda tekrar or-
tamın yapısına katılır, bu olaya madde AYRIŞTIRICILAR
döngüsü adı verilir. Madde döngüsü, Isı
bir ekosistemin dengeli bir şekilde var- İKİNCİL TÜKETİCİLER
(Etçiller)
lığını sürdürmesi için oldukça önemlidir.
Çünkü bu maddeler, canlılar tarafından Isı BİRİNCİL TÜKETİCİLER Madde
döngüsü
ortamdan sürekli alınmasına rağmen (Otçullar)
tekrar ortama geri dönmezse ekosiste- Isı Enerji
min cansız ortamı fakirleşir. Ekosistemin ÜRETİCİLER akışı
canlı ve cansız ortamındaki bu madde
ve enerji akışı ile canlılar arasındaki bes-
lenme ilişkileri ekosistemin dinamik ya- Güneş
pısını oluşturur (Görsel 3.32).
Görsel 3.32: Ekosistemde madde ve enerji döngüsü
Güneş enerjisinin besinlerin yapısındaki kimyasal bağ enerjisine dönüşerek üreticilerden tüketicilere
doğru aktarılmasına besin zinciri denir. Besin zincirleri incelendiğinde hangi canlının hangi canlıyla beslen-
diği ve enerjisini hangi canlıya aktardığı görülebilir. Karasal ve sucul ortamlarda farklı canlı gruplarından
oluşan besin zincirleri bulunur (Görsel 3.33 ve Görsel 3.34).

Dördüncül Dördüncül
tüketiciler tüketiciler
Üçüncül
tüketiciler Üçüncül
İkincil tüketiciler
tüketiciler
İkincil
Birincil tüketiciler
tüketiciler
Ayrıştırıcılar
Birincil
Ayrıştırıcılar
tüketiciler

Üreticiler
Üreticiler

Görsel 3.33: Kara Ekosisteminde Besin Zinciri Görsel 3.34: Deniz Ekosisteminde Besin Zinciri

108