Page 6 - Fen Lisesi Biyoloji 10 | 3.Ünite

3.1.1. Ekosistemin Cansız ve Canlı Bileşenleri
Bir ekosistem, yerküre kadar büyük veya akvaryum kadar küçük olabilir. Fakat her ekosistem belirli
bileşenlerden oluşur. Bunların bir bölümü cansız (abiyotik faktörler) diğer bir bölümü de canlı (biyotik
faktörler) bileşenlerdir.

Ekosistemin Cansız Bileşenleri (Abiyotik Faktörler)

Bir ekosistemin varlığını dengeli bir şekilde sürdürmesi ve fonksiyonlarını yerine getirmesi için önemli
olan cansız bileşenler ışık, sıcaklık, iklim, su, toprak, mineraller ve ortamın pH değeridir.
Işık: Güneş, yeryüzünde enerjinin asıl kaynağıdır. Güneş ışığının yaklaşık %50’si yeryüzüne ulaşırken
diğer kısmı atmosferde absorblanır (emilir) ya da atmosferden yansıtılır. Işık, her canlı üzerinde farklı şekilde
etki gösterir. Bu etki; ışığın tipine, yoğunluğuna ve ortamın ışıklanma süresine göre değişir.
Güneşten kaynaklanan çok farklı ışık tipleri vardır. Bunlardan biri çıplak gözle bakıldığında farklı renk-
lerde ayırt edilebilen görünür ışıklardır. Görünür ışıklar; mor, mavi, yeşil, sarı, turuncu, kırmızıdır ve diğer
ışık tipleri ile karşılaştırıldığında canlılardaki metabolik olaylar üzerinde en fazla düzenleyici etkiye sahiptir.
Örneğin bitkilerde fotosentez, mor-mavi ve kırmızı ışık altında maksimum hıza ulaşır. Mavi ışık, bitkilerde
stomaların açılıp kapanması ve ışığa yönelme olayları üzerinde etkilidir.
Güneşten kaynaklanan diğer bir ışık tipi ultraviyole (UV) ışıktır. Uzun süre UV ışığa maruz kalmak za-
man içerisinde cilt kanserine neden olabilir. Çıplak gözle UV ışığa uzun süre bakmak, görme bozukluklarına
ve körlüğe yol açabilir.
Kızıl ötesi ışınlar, güneşten kaynaklanan ancak insan gözü tarafından algılanamayan bir ışık tipidir. Bu
ışınlar yeryüzünün ısınmasını ve bazı bitki tohumlarının çimlenmesini sağlar.
İyonize ışıklar, UV ışık gibi canlılar için zararlı olan X ışınları ve gama ışınlarıdır.
Farklı ışık tiplerinin dalga boylarına göre dizilmesiyle oluşturulan elektromanyetik spektrum Görsel
3.7’de verilmiştir.

GÖRÜNÜR IŞINLAR

GAMA IŞINLARI X IŞINLARI UV IŞINLARI KIZIL ÖTESI IŞINLAR MIKRO DALGALAR RADYO DALGALARI

Görsel 3.7: Elektromanyetik spektrum ve farklı dalga boyundaki ışıklar

Işığın yoğunluğu, canlıların birbirinden faklı tepkiler göstermesinde etkili bir faktördür. Örneğin ışık
yoğunluğu arttıkça bitkilerde fotosentez hızı belli bir değere kadar artar. Hayvanlarda bazı davranışların or-
taya çıkma zamanı da ışık yoğunluğuna bağlı olarak değişir. Örneğin kirpi, baykuş ve yarasa gibi bazı canlılar
sadece gece aktiftir (Görsel 3.8). Bu canlılar özellikle avlanma ve beslenme gibi davranışlarını sadece gece
gerçekleştirebilir.

a b c

Görsel 3.8: Gece aktif olan canlılar : kirpi (a), baykuş (b), yarasa (c)

98