Page 54 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

Üst derinin (epidermis), en üst kısmında korun tabakası yer alır. Bu
tabaka protein yapılı keratin içeren cansız hücrelerden oluşur. Zaman
zaman parçalar hâlinde dökülerek yeniden oluşturulur. Yeni hücreler
epidermisin altında yer alan, sürekli mitozla bölünüp çoğalabilen hüc-
relerdir. Üst deride bulunan melonosit hücrelerinin sitoplazmasında
melanin pigmenti bulunur ve deri rengini meydana getirir. Bu tabakaya
malpighi tabakası denir. Malpighi tabakası, UV ışınları süzerek ışınla-
rın zararlı etkilerini azaltır. Albino bireylerde melanin oluşmaz.

Alt deri (dermis), kolajen ve elastik bağ dokusu liflerinden oluşmuştur.
Kan damarları ve sinirlerce zengindir. Düz kas, ter bezi, yağ bezi, do-
kunma reseptörü ve lenf damarı içerir. Alt deride bulunan birçok duyu
nöronu, doğrudan reseptör olarak veya uç kısmı reseptörlere bağlan-
mış olarak bulunur. Düz kaslar kıl köklerine yapışıktır ve kılın hareketini
sağlar. Kan damarları, deriyi beslerken ısı ayarlaması (termoregülas-
yon) görevini de gerçekleştirir.

Derinin içerdiği duyu reseptörlerinin derideki konumu, duyarlı oldu-
ğu uyarana göre değişir. Örneğin, kuvvetli basınca duyarlı reseptörler
derinde, hafif dokunmaya duyarlı reseptörler dermisin yüzeyine yakın
yerde bulunur. Deride bulunan duyu reseptörleri; meissner cisimciği,
merkel cisimciği, pacini cisimciği, krause cisimciği, ruffini cisim-
ciği ve serbest sinir uçlarıdır. Meissner cisimciği, kılsız derinin do-
kunma duyusunu alan reseptörlerdir. Avuç içi, ayak tabanı ve dudak-
larda bulunur. Merkel cisimciği, kişinin derisi üzerinde sürekli temasta
olan nesnelerin varlığını tespit eden, sabit durum sinyalleri vermekten
sorumlu olan reseptörlerdir. Derinin hemen alt kısmında kabartı şeklin-
de gruplar hâlinde bulunur. Derinin kıllı kısımlarında ve parmak uçların-
da yoğun olarak bulunur. Pacini cisimciği, sinir akson uçlarının kendi
etrafında kıvrılmasıyla meydana gelmiştir. Basınç ve gerilme duyusunu
alan reseptördür. Ellerde ve ayak alt derisinde yoğun olarak bulunur.
Krause cisimciği soğuğu, ruffini cisimciği sıcağı ve serbest sinir uçları
ağrıyı algılar. Her bir kıl ve tabanındaki sinir lifi kıl kökü organı olarak
adlandırılır. Kılın hafif hareketi, tabanındaki sinir lifini uyarır. Aynı za-
manda dokunma reseptörüdür.

UYARI ! Meissner ve pacini cisimcikleri mekanoreseptör, krause ve ruffini
cisimcikleri termoreseptördür. Termoreseptörler derinin her bölge-
sinde aynı sıklıkta bulunmaz ve çabuk yorulur.

Deride bulunan ve salgı yapan epitel hücreleri vücutta bulunduğu yere
göre ter, tükürük, gözyaşı gibi maddeler salgılar. Alt ve üst deride çe-
şitli sağlık sorunları meydana gelebilir. Deri yüzeyinde meydana gelen
hasarları yakından tespit edebilmek için dermatoskop cihazı kullanılır.

Vitiligo, deride görülen hastalıklardan biridir. Dünya nüfusunun
%1’inde görülen vitiligo, deride pigment kaybından kaynaklanan, be-
yaz alanların görüldüğü bir deri hastalığıdır. Melanin, ultraviyole ışınla-
rını (UV) doğrudan absorbe ederek güneş ışığının zararlı etkilerinden
korunmada önemli rol oynayan bir pigmenttir. Sağlıklı deride melanin
sentezi, melanositler tarafından yapılmaktadır. Vitiligoda vücut, ken-
di melanositlerine karşı antikor üretir. Bu yüzden vitiligo otoimmün
bir hastalıktır. Öncelikle yüz olmak üzere, dudak, el, kol veya bacak
gibi vücudun herhangi bir kısmını etkileyebilir. Bulaşıcı değildir ancak
otoimmün bir hastalık olması sebebiyle başka hastalıklar da ortaya
çıkabilir. Güneş yanığı bu hastalığı tetikleyebilir. Tedavisi bireye özgü
uygulanır ve tedavi sonuçları da bireysel farklılık gösterir.

68