Page 2 - Fen Lisesi Matematik 9 | Denklemler ve Eşitsizlikler

DENKLEMLER VE EŞİTSİZLİKLER

Görsel 3.1.1: Hârezmî’nin Özbekistan’ın Khiva (Hive) şehrinde bulunan heykeli

İ nsanlar, sayıları bulmadan önce sahip oldukları nesnelerin miktarını

belirlemek için sayma ve eşleme gibi yöntemler kullanmışlardır.
MÖ 3500’lü yıllarda Sümerler tarafından kil tabletlere yazılan bazı
şekiller, bilinen en eski rakamlar olarak kabul edilmektedir.
Hintli Matematikçi Brahmagupta (Bramagupta 598-670); “Siddhan-
ta” (Sidanta) adlı eserinde, dokuz ayrı sayı işareti ve sıfır ile hesap yap-
maya dair kuralları göstermiştir. Brahmagupta bu eserinde ayrıca borç
anlamına gelen negatif sayılardan da bahsetmiştir.
Hârizm Türklerinden olduğu bilinen Matematikçi Hârezmi'nin (780-
850) en önemli özelliği, İslam dünyasında ilk defa yuvarlak bir şekil olan
sıfırla beraber Hint rakamlarını ve ondalık konumlu sayı sistemini kullan-
mış olmasıdır (Görsel 3.1.1). Hârezmî, “Kitâbü’l-Muhtasar fi hisâbi’l-cebr
ve’l-mukabele” adlı eserinde sıfırın dâhil edildiği yeni sayı sistemi ile çok
yüksek basamaklı sayıların nasıl kolayca gösterilebileceğini anlatır. Bu ki-
tap, adında “cebir” kelimesini taşıyan ilk matematik kitabıdır.
Hârezmî, “Sekiz, diğer sekizden çıkınca geriye bir şey kalmaz. Bu tak-
dirde hanenin boş kalmaması için bir dairecik koy! Dairecik, boş hanenin
yerine geçmek zorundadır.” diyerek sıfırı tanımlamıştır.
Hârezmî, bilimin gelişmesine sağladığı katkılardan dolayı saygı du-
yulması gereken İslam bilginlerindendir. Cebirsel niceliği, açık şekilde
ortaya koyan ve cebirsel denklemleri çözerken analitik çözüm yanında
geometrik çizimi de kullanan ilk matematikçi Hârezmi'dir. Onun bu ilme
yaptığı bir diğer önemli katkı ise cebirsel denklemleri çözerken yapılacak
işlemleri, bir sıra düzenine koymak suretiyle bunları cebre uygulaması-
dır. Bu yönteme daha sonra matematik tarihinde “algoritma” adı veril-
miştir.
Kaynakça: İslam Tarihi Ansiklopedisi, Cilt 7, S.196

88 | Fen Lisesi Matematik 9