Page 127 - Fizik 11 | 1.Ünite

KUVVET VE HAREKET

135. ÖRNEK

Şekildeki çıkrık sisteminde ağırlığının büyüklüğü 3G olan cisim, G F = G
büyüklüğündeki kuvvetle ancak dengelenmiştir.
5r
Çıkrık silindiri r, çıkrık kolu 5r yarıçapa sahip olduğuna göre çıkrı- r
ğın verimi % kaçtır?
O

3G
ÇÖZÜM
.

.
Çıkrık kolu bir tam tur döndürüldüğünde kuvvetin yaptığı iş G 2π 5r = 10G . π . r olur.
Çıkrık kolu bir tam tur döndürüldüğünde silindir de bir tam tur döner. Bu durumda yükün yaptığı iş
.
. . .
.
3G 2π r = 6 G π r olur.
Alınan enerji 6 $$ r 3
Verim = = G r = bulunur. % verim bulunurken elde edilen değer 100
Verilen enerji 10 G $$ rr 5
ile çarpılır. Buna göre 3 100 = 60 olur. Bu durumda çıkrığın verimi %60 olur.
5

104. ALIŞTIRMA

Günlük hayatta karşılaştığınız çıkrıklara örnekler vererek bunların işlevlerini açıklayınız.
ÇÖZÜM

E) DİŞLİ ÇARKLAR

Görsel 1.28: Dişli çark Görsel 1.29: Motor içindeki dişli çarklar Görsel 1.30: Saat içindeki dişli çarklar

Bir merkez etrafında dönebilen ve çevresinde dişlerin sıralandığı disk şeklindeki çarklara dişli denir. Dişliler,
birlikte ve eş zamanlı çalışması gereken mekanik parçalar arasında bağlantıyı sağlar. Dişler, dişli çarklarda bir-
biri arasına girdiğinden dişlilerden biri döndürüldüğünde diğerleri de döner (Görsel 1.28). Çark üzerindeki diş
sayısı, çarkların yarıçaplarıyla doğru orantılıdır. Dişli çarklar ile dönme yönü ve tur sayısı değiştirilerek iş yapma
kolaylığı sağlanmış olur. Günlük hayatta motorların (Görsel 1.29), saatlerin (Görsel 1.30) ve bunun gibi mekaniz-
maların içerisinde dişli çarklar çokça kullanılır.

229
229