Page 128 - Fizik 11 | 1.Ünite

KUVVET VE HAREKET

1 A
B
2
r B r A r A r B
A B

Şekil 1.96: Merkezleri çakışık, farklı yarıçaptaki dişliler Şekil 1.97: Birbirine dıştan temas eden dişliler
Yarıçapları farklı A ve B dişlilerinin merkezleri aynı olacak şekilde birleştirilmesiyle elde edilen sistemde A ve B
dişlilerinin dönme yönü ve tur sayıları aynıdır. Bu şekilde bağlanmış dişlilerin tur sayısı yarıçaplarından bağım-
sızdır (Şekil 1.96).

Yarıçapları farklı A ve B dişlilerinin birbirine dıştan temas edecek şekilde birleştirilmesiyle elde edilen sistemde
A dişlisi 1 yönünde dönerken B dişlisini 2 yönünde dönmeye zorlar (Şekil 1.97). A dişlisinin dönmesine neden
olan kuvvet, B dişlisinin de dönmesine neden olur. Enerji korunduğu için her iki dişli üzerinde yapılan iş birbiri-
ne eşittir. A dişlisi n tur döndüğünde B dişlisi n tur döner. Enerjinin korunumuna göre
A
B
. .
. .
.
.
F 2π r n = F 2π r n eşitliğinden
B
A
B
A
.
.
r n = r n bulunur. A ve B dişlilerinin tur sayıları yarıçaplarının büyüklüğü ile ters orantılıdır.
B
A
A
B
A ve B dişlileri bir zincir ile birbirine bağlanmış ise bu diş-
Dönme yönü lilerin dönme yönü aynı olur (Şekil 1.98). Zincir üzerinde
her noktada gerilme kuvveti aynıdır ve enerji korunumuna
göre A dişlisi üzerinde yapılan iş, B dişlisi üzerinde yapılan
r A r B işe eşit olmalıdır. Buna göre
A B
. .
. .
.
.
F 2π r n = F 2π r n eşitliğinden
B
A
B
A
.
.
r n = r n bulunur.
A
A
B
B
Şekil 1.98: Birbirine zincir ile bağlı dişliler A ve B dişlilerinin tur sayıları yarıçaplarının büyüklüğü ile
ters orantılıdır.
A B C A B C
r 1 r 3 r 5 r 1 r 3 r 5
r 2 r 4 r 6 r 2 r 4 r 6
O A O B O C O A O B O C
T 1 T 2
F G F G
a) Dişlilerden oluşmuş sistem b) Birbirine dıştan temas eden dişlilerin temas
noktasındaki kuvvetler
Şekil 1.99: Hem aynı hem de farklı merkezli olacak şekilde bağlanmış dişlilerde G yükünün dengelenmesi
İkiden fazla dişli hem aynı hem de farklı merkezli olacak şekilde bağlanarak yük F kuvveti ile dengelendiğinde
sistemde toplam tork sıfıra eşittir (Şekil 1.99.a). Sistemde küçük dişlilerle büyük dişlilerin temas noktalarındaki
etkileşim kuvvetlerinin büyüklükleri sırasıyla T ve T olarak alındığında (Şekil 1.99.b)
1
2

230