Page 414 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 124
7. ÜNİTE : KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ > 7.3. Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Çifthane Sistemi
Kavram : Paşmaklık
Genel Beceriler : Bilgi Okuryazarlığı Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Kavrama Becerisi, Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı OSMANLI HANEDAN KADINLARINA TAHSİS EDİLEN ARAZİ: PAŞMAKLIK 20 dk.
Çalışmanın Amacı Osmanlı Devleti toprak sistemi içerisinde hanedan kadınlarına tahsis edilen paşmaklık topraklarının tahsisi, gelirleri üzerin-
de tasarruf hakkı ve devirleri hakkında bilgi sahibi olabilme.
1. Yönerge : Verilen metin ve görselden yararlanarak soruları cevaplayınız.

OSMANLI HANEDAN KADINLARINA TAHSİS EDİLEN ARAZİ: PAŞMAKLIK

Görsel 1: Osmanlı’da Kadın Sultanlar (Temsilî)
Osmanlı toprak sistemi içerisinde terim olarak; padişahın annesi, kızları ve hanımlarına ayakkabı,
elbise vb. ihtiyaçlarının karşılanması ve diğer hizmetlerinin görülmesi için kaydıhayat şartıyla devlet
tarafından tahsis edilen mirî arazilere verilen isimdir. Daha önceki Türk devletlerinde bu anlamda
toprak tasarrufuna rastlanmaz. XVI. yüzyıl sonlarına kadar Osmanlılar’da da paşmaklık adıyla top-
rak tasarrufu görülmez. Hânedana mensup sultanlara Anadolu ve Rumeli’de mîrî arazi ve köylerin
paşmaklık olarak tahsisi XVII. yüzyılda giderek yaygınlaştı. IV. Murad’ın kız kardeşi Ayşe Sultan’a
Narda’da (Yanya civarı), Gevherhan Sultan’a Gerebeniş kazasında, Ümmügülsüm Sultan’a ise Ha-
lep’te paşmaklıklar vermiş ve bu arazilerin gelirlerine herhangi bir müdahalede bulunulmamasını
emretmiştir.
Vâlide sultan paşmaklıklarıyla ilgili en dikkate değer uygulamalar Valide Nurbânû Sultan ile Safiye
Sultan’a aittir. III. Mehmet, validesi Safiye Sultan’a geliri yüksek bazı zeametleri bir araya getirerek
bir milyon akçeden fazla geliri olan hası paşmaklık olarak tahsis etmiştir. III. Murat da validesi Nur-
bânû’ya “Yeni İl” hasını tahsis etmiştir. Kösem Sultan yıllık yirmi milyon akçeden fazla gelir getiren
beş hasa sahipti. Paşmaklık toprakların gelirleri hanedana mensup kadınlar tarafından kurulan hayır
kuruluşlarına vakfedilebiliyordu.
Paşmaklık olarak tahsis edilen toprakların sahip veya yöneticileri idari ve mali bakımdan bir serbest-
lik içinde hareket etmekte, mahallî idarecilerce tahkikat ve teftiş yapılamamaktaydı. Ancak paşmaklık
haslar sahibi öldüğünde ileride yeniden tahsis edilmek için hazineye devredilirdi. Bazen de tahsis
edilen paşmaklıklara el konabiliyor ve bunlar padişah haslarına katılıyordu. XVIII. yüzyıldan itiba-
ren hanedana mensup sultanlara tahsis edilen arazi için paşmaklık terimi kullanımına son verilmiş ve
bunlar has tabiriyle anılmaya başlanmıştır.
( İpşirli, M. “Paşmaklık”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi )

231