Page 416 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 125
7. ÜNİTE : KLASİK ÇAĞDA OSMANLI TOPLUM DÜZENİ > 7.3. Osmanlı’da Toprak Mülkiyeti ve Çifthane Sistemi
Kavram : Malikane
Genel Beceriler : Bilgi Okuryazarlığı Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi,Tarihsel Kavrama Becerisi

Çalışmanın Adı MALİKANE SİSTEMİ 20 dk.
Çalışmanın Amacı Malikane sisteminin işleyişini analiz edebilme.

1. Yönerge : Metinden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

MALİKANE SİSTEMİ

Arapça “mülk sahibi” anlamındaki malik kelimesiyle Farsça “ane” ekinden türetilmiş bir kelimedir.
Malikâne sisteminde mukataa adı verilen vergi kalemleri müzayede ile ihale edilirdi. Müzayede ile
mukataa topraklarına ait vergi gelirleri kişilere yaşam boyu kiralanırdı. Müzayede “muaccele” adı
verilen ve peşin ödenmesi gereken bir meblağ üzerinde yapılırdı. Müzayedede en yüksek muacceleyi
ödeyen malikane sahibi olarak berat alırdı.
1695 yılında “malikane usulü” olarak adlandırılan bu sistem defterdarlık tarafından ilan edilen bir
fermanla yürürlüğe girmiştir. Fermanın amacı sürekli değişen mültezimlerin fazla kâr sağlama ama-
cıyla tahrip ettikleri vergi kaynaklarını yeniden canlandırarak sürekli hâle getirmek ve değişmez bir
mültezime bırakmaktır. Malikane sisteminde, tımar ve iltizam sistemi âdeta kaynaştırılmıştır. Bu-
nunla birlikte, malikane usulünün uygulanmasıyla merkezî hazinenin nakit paraya olan ihtiyacı da
karşılanmıştır.
Malikane sistemi uygulandığı andan itibaren tıpkı iltizam sisteminde olduğu gibi yaygınlık kazandı.
Mukataa toprakları hızla malikane mukataasına çevrildi. Sistem sayesinde başlarda Osmanlı hazine-
sine önemli miktarda nakit para akışı sağlandı. Diğer yandan uzun dönemde ise bu sistem beraberinde
yeni sorunları getirdi. Malikane sahiplerinin önemli bir kısmı İstanbul’da kalmaya ve mukataaları
yasadışı yollarla iltizama vermeye başladı. Malikaneciler ayrıca vergi kaynaklarına devletin istediği
özeni göstermeme eğilimine girdiler. 1730’lardan itibaren malikane sahiplerinin gelir oranlarında
yaşanan düşüşe rağmen sisteme olan talep sürekli arttı. İşleyişin bozulması ve istenilen karın elde
edilmemesinin neticesinde Malikane sistemi 1840’ta resmen kaldırılmıştır.
( Genç, M. “Malikâne”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi )

233