Page 212 - Tarih 9 | Kavram Öğretimi Çalışması

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 9
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 113
4. ÜNİTE : İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI > 4.2. Boylardan Devlete
Kavram : Ülüş
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı BİR PROTOKOL KURALI: ÜLÜŞ 20 dk.
Çalışmanın Amacı Ülüş kavramının farklı anlamlarını açıklayabilme.

Yönerge: Aşağıda verilen metinleri dikkate alarak soruları cevaplayınız.

Sözlükte “hisse, pay, parça, bölüm, kı-
Ülüş, toplanan bir kurultayda Oğuz boyla-
sım” anlamındaki ülüş “bölmek, ayırmak,
rından her birinin kesilen hayvanın etinden
paylaşmak” mânasına gelen ül-mek/ülü-
alacağı belli hisseyi ifade etmek için kul-
mek fiilinden türemiştir. Kelimenin Orhon
lanılmıştır. Kurultaylarda her boyun otu-
yazıtlarında “kut, kısmet, pay, hisse” anla-
racağı yer (orun) ve ziyafet için kesilecek
mında kullanılan, hükümranlıkla ilgili ülüg
hayvanın etinden alacağı hisse, herhangi
kelimesiyle köken ve mâna itibariyle yakın-
bir anlaşmazlığa meydan verilmemesi için
dan ilişkili olduğu anlaşıl-
Kün Han’ın emriyle Irkıl
maktadır.
Hoca tarafından ayrıntılı
biçimde düzenlenmiştir.
XV. yüzyıl müellifi Yazı-
cıoğlu Ali, Anadolu Sel- ÜLÜŞ NEDİR?
çuklu Devleti’nde I. Alâed- HANGİ ANLAMLARDA
din Keykubad zamanında KULLANILIR?
ziyafetlerin (şölen, toy) Ülüş kelimesi, modern
Oğuz geleneklerine göre araştırmacılar tarafın-
düzenlendiğini kaydet- dan siyasî-idarî mânada
mektedir. Aynı gelenek- eski Türk devletlerinde
lerin Oğuzların yanı sıra ülkenin hanedan üye-
diğer Türk topluluklarında da leri arasında taksim edilmesi olarak değerlendirilmiş ve bu
bazı farklılıklarla uygulandığı geleneği belirtmek için kullanılmıştır. Bununla birlikte çeşitli
bilinmektedir. Eski Kazak ve uygulamalar, eski Türk devletlerinde ülkenin hanedan üye-
Kırgızlarda kesilen hayvanın leri arasında taksim edildiği umumi bir paylaşım hukukuna
on iki organı esas kabul edilir değil, hanedan üyelerinin merkeze bağlı kalmak şartıyla bir
ve bu organlar oturan misafir- bölge veya şehrin idaresiyle görevlendirilmesi geleneğinin
lere mevkilerine göre bölüş- varlığına işaret etmektedir.
türülürdü.

HÜKÜMDARLIK SEMBOLLERİNDEN ÜLÜŞ
Bozkır coğrafyasının uçsuz bucaksız sınırları içinde atlı konargöçer bir medeniyet kurmuş Türklerde
tören ve gelenekler devlet hayatının ayrılmaz bir parçası olmuştur. Devlet hayatıyla ilgili tören ve
geleneklerin halk gözünde uygulandığının ispatı ise hükümdarın kullanmış olduğu geleneksel sem-
bollerdi. Bunlardan bir tanesi ise “ülüş” kurallarının hükümdar makamında uygulanmasıdır. Ülüşü
belirleyip dağıtma yetkisine hükümdar sahiptir. Ülüş belirleyip dağıtma yetkisi hâkimiyetin sembol-
lerinden bir tanesi sayılmıştır. Türklerdeki ülüş, töre ve gelenekler de bu protokolü düzenleyen bir
töredir. Topluluk içindeki herkesin yeri, bu ülüş haklarına göre belirlenir.
Kürşat Koçak, İslamiyet’ten Önceki Türk Devlet Geleneklerine Göre Orun ve Ülüş (Mevki ve Pay),
(Düzenlenerek alınmıştır.)

209