Page 220 - Tarih 9 | Kavram Öğretimi Çalışması

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 9
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 117
4. ÜNİTE : İLK VE ORTA ÇAĞLARDA TÜRK DÜNYASI > 4.2. Boylardan Devlete
Kavram : Töre
Genel Beceriler : Bilgi Okuryazarlığı Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Kavrama Becerisi

Çalışmanın Adı YAZILI OLMAYAN HUKUK: TÖRE 20 dk.
Çalışmanın Amacı İlk Türk devletlerinde yazılı olmayan hukuk kuralarının devlet yönetimi ve toplumsal hayatın düzenlenmesi üzerindeki
etkilerini analiz edebilme.

Yönerge: Metin ve görsellerden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

YAZILI OLMAYAN HUKUK: TÖRE

İlk Türklerde sosyal ve hukuki hayatı düzenleyen,
toplum üzerinde yaptırım gücüne sahip olan, öte-
den beri yaşatılan örf ve geleneklere dayanan, ya-
zılı olmayan kanunlara “töre” (kanun) adı verilirdi.
Türklerde töre devletin kuruluş ve işleyiş biçimini;
yol, yordam ve görenek ile halkın hayat tarzını ifa-
de eden kapsamlı bir kavramdı. Başka bir deyişle
töre hem devlet hem de toplum hayatına hâkim olan
belirleyici güç idi. Töre hükümleri yazılı olmayıp ne-
silden nesile aktarılarak varlığını sürdürürdü. Halk
gibi, devleti yönetenlerin de töreye uyma zorunlu-
luğu vardı.
Töre hukukunun üç kaynağı vardı. Bunlardan birin-
cisi halkın örf ve adetlerinden çıkan ve halk arasın-
da zaman içinde var olan örf ve âdetlerin belirli bir
süreç içinde hukuki bir karakter kazanmasıyla olu-
şan kurallardı. Türklerdeki şahıs, aile ve miras huku-
kuyla ilgili törenin bu şekilde oluştuğu düşünülebilir.
İkincisi ise kağan başkanlığında toplanan kurultayda
beylerin almış oldukları kararlardır. Töre hükümleri
değişmez kalıplar değildi. Önemli kararlar kurultay
tarafından alınıyor ve töre hâline getiriliyordu. Aynı
zamanda yerleşmiş töre hükümleri kurultay kararla-
rıyla değiştirilebiliyordu. Üçüncüsü ise kağanın ira-
desiyle oluşan hukuktu. Türk hükümdarları, yerine
ve zamanın ihtiyaçlarına göre töreye yeni hükümler
getirebiliyordu. Sosyal-hukuki normlar toplamı ola-
rak töre, çevre ve imkânlara uygun yaşayabilmenin
gerekli kıldığı yeniliklere açıktı. Bu nedenle kendi
varlığını sürdürebilmekteydi.
İlk Türk devletlerinin tamamında kanunlara ve huku-
ka saygı duyulur, kanunlara karşı gelmek en büyük
suç sayılırdı. Hunlarda suç işleyenleri cezalandır-
mak devlet eliyle gerçekleştirilirdi. Verilecek ceza
önce kağana arz edilir, sonra hükmün gereği yerine
getirilirdi.
Törede asıl olan adalet, eşitlik, iyilik ve insanlık gibi
değerlerdi. Devlet ve aile yapısını, toplumsal yaşa-
mı töre kuralları belirlerdi. Hükümdar dâhil herkesin
töreye uyma zorunluluğu vardı. Törede değişiklik
yapılacaksa buna kurultay karar verirdi.

Görsel 1: Tonyukuk yazıtı

217