Page 11 - Kimya 10 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

3 KİMYA 10 Ortaöğretim Genel Müdürlüğü

Homojen katı-sıvı karışımlarından sadece katı bileşen elde edilmek isteniyorsa buharlaştırma işlemi, katı-sıvı ka-
rışımındaki her iki bileşen de saf hâlde elde edilmek isteniyorsa basit damıtma (destilasyon) yapılır.
2. Ayrımsal Damıtma
Kaynama noktaları birbirinden farklı homojen sıvı–sıvı karışımlarını ayırmak için kullanılan yöntemdir. Alkol-su
karışımı gibi uçucu homojen sıvı-sıvı karışımları ayrımsal damıtma yöntemiyle bileşenlerine ayrılabilir. Endüstride
ham petrolün rafinerizasyonunda ayrımsal damıtma kullanılır.
E) Çözünürlük Farkından Yararlanarak Ayırma
1. Özütleme

Karışımdaki bileşenlerden birinin, karışıma ilave edilen çözücü yardımıyla ortamdan uzaklaştırılmasına ekstrak-
siyon (özütleme, çekme) denir. Özütleme yöntemi; zeytinden, ayçiçeğinden ve kabak çekirdeğinden yağ eldesinde,
parfüm ve ilaç endüstrisinde, şeker üretiminde kullanılır.
2. Kristallendirme
Homojen katı-sıvı karışımlarındaki katının çözünürlüğünün sıcaklıkla değişiminden yararlanılarak yapılan ayırma
yöntemidir. Endüstride şeker pancarından şeker elde edilirken pancarın yapısındaki şeker önce özütleme ile su
ortamına geçirilir. Daha sonra su-şeker karışımındaki şeker kristallendirme ile ayrılır.
3. Ayrımsal Kristallendirme

İki veya daha çok maddenin çözünürlük farkı ile ayrılmasına ayrımsal kristallenme denir. Ayrımsal kristallendirme
yöntemi çözünürlükleri sıcaklıkla artan veya azalan iki bileşeni birbirinden ayırmak için kullanılabilir. Endüstride,
deniz suyundan yemek tuzunun elde edilme sürecinde de ayrımsal kristallendirmeden yararlanılır.
Örnek:
a) Makarnanın suyunun süzülmesi
b) Söğüt yaprağından salisilik asit eldesi
c) 14 ayar altın yüzüğün saf altına dönüşmesi

ç) Pirincin içindeki taşların ayıklanması
d) Kolonyadan saf alkol eldesi
Yukarıda verilen karışımları bileşenlerine ayırmada hangi yöntemler kullanılır? Bu yöntemlerde karışımı oluşturan
bileşenlerin hangi özelliklerinin farklı olmasından yararlanılır?
Çözüm:
a) Süzme yöntemi kullanılır. Tanecik boyutu farkından yararlanılır.
b) Özütleme yöntemi kullanılır. Çözünürlük farkından yararlanılır.
c) Erime noktası farkından yararlanılır.
ç) El ile ayıklanır. Tanecik boyutu farkından yararlanılır.
d) Ayrımsal damıtma yöntemi kullanılır. Kaynama noktası farkından yararlanılır.
Örnek:
• Çayın demlenmesi • Peynirin suda bekletilerek tuzunun azaltılması
• Deniz suyundan tuz eldesi • Havadaki tozun maske yardımı ile ayrılması
• Şeker pancarından şeker eldesi
Yukarıda verilen karışımların kaç tanesinin ayrılmasında özütleme yönteminden yararlanılır?
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5

Çözüm:
Çayın demlenmesi, şeker pancarından şeker eldesi, peynirin suda bekletilerek tuzunun azaltılmasında özütleme
yönteminden yararlanılır. Cevap C seçeneğidir.

10