Page 46 - Tarih 9 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 9 8
2
6.ÜNİTE : Türklerin İslamiyet’i Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri
Türklerin İslamiyet’i Kabulü 40 dk.
Konu
İslamiyet’in Türk Devlet ve Toplum Yapısına Etkisi
Kazanımlar 9.6.5. Büyük Selçuklu Devleti’nin yönetim ve toplum yapısını kavrar. Bireysel

1. Yönerge Selçuklular’ın Orta Asya Türk devlet geleneğini sürdürdüğü, ülke toprakları hükümdar ve ailesinin
ortak malı sayıldığı ve “kut anlayışı” açıklanır. Tuğrul Bey’den itibaren merkezî idarenin güçlen-
dirilmeye çalışıldığı, Sultan Alp Arslan’ın vezirlik makamına merkezî devlet teşkilatını savunan
Nizâmülmülk’ü getirdiği, bir yandan da oğlu Melikşah’ı veliaht tayin ederek kendisinden sonra çıka-
bilecek taht kavgalarının önüne geçmeye çalıştığı ifade edilir. Halife tarafından onaylanan hüküm-
darlar adına hutbe okunduğu, törelere ve İslamiyet’e uygun hareket etmek zorunda olan hükümdar-
lar sınırsız yetkiye sahip olmadığı ve vilayetlere yönetici olarak gönderilen hükümdar çocuklarının
yönetim tecrübesi kazanması amaçlandığı açıklanarak Büyük Selçuklu Devleti’nin devlet yönetimi
hakkında bilgi verilir.

Örnek Soru 1: Büyük Selçuklu Devleti’nde ülke topraklarının hükümdar ve ailesinin ortak
malı sayılmasının yarattığı en önemli sorun nedir?
(Cevap: Bu durum sık sık taht kavgalarına yol açmıştır.)

• Büyük Selçuklu devlet teşkilatı içinde saray, sultan ve ailesi ile onların özel hizmetinde bulu-
nan görevlilere ev sahipliği yapardı.

Bazı Saray Görevlileri
Emîr-i alem Savaşlarda bayrakların ve sancakların taşınması.
Emîr-i silahtar Silahların bakımını yapar, törenlerde sultanın silahlarını taşırdı.
Emîr-i çeşnigir Sultan için hazırlanan yemeklerin tadımını yapardı.
Emîr-i ahur Saraydaki atların bakımını yapardı.
Emîr-i candar Sultanın ve sarayın korunmasını yapardı.
Hacibü’l- hüccab Sultanın diğer yöneticilerle görüşmelerini organize ederdi.

• Selçuklu Devleti’nde devlet işleri Divan-ı Saltanatta (Büyük Divan) görüşülürdü. Divan-ı Saltana-
tın başkanı sultan idi. Sultan olmadığında başkanlığı vezir yapardı.

Örnek Soru 2: Divan-ı Saltanatın günümüzdeki karşılığının ne olduğunu söyleyiniz.

(Cevap: Bakanlar Kurulu.)

Divan-ı Saltanata bağlı olarak görev yapan divanlar
Divan-ı İstifa Maliye ve ekonomi işleri ile ilgilenir. Başkanına “müstevfi” denir.
Divan-ı İşraf Mali işleri denetlemekle görevlidir. Başkanına “müşrif” denir.
Divan-ı Arz Asker ve ordu işlerini yürütmekle görevlidir. Başkanına “emir-i arz” denir.
Divan-ı Tuğra Devletin iç ve dış yazı işlerini yürütür. Başkanına “tuğrai” denir.
Sultanın başkentte olmadığı zamanlarda onun adına devlet işlerini
Niyabet-i Saltanat
yürütmekle görevlidir. Başkanına “naib” denir
Divan-ı Berid Posta işlerini yürütürdü. Başkanına “sahib-i berid” denir.
Divan-ı Mezalim Hükümdarın başkanlık ettiği yüksek mahkemelerdir.

45