Page 48 - Tarih 9 | Kazanım Kavrama Etkinlikleri

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TARİH 9 8

Örnek Soru : Büyük Selçuklu Devleti’nde toplum yapısındaki farklılıkların nedeni nedir?
(Cevap: Devletin geniş sınırlara hâkim olmasıdır.)

6. Yönerge İlk Türk İslam devletleri içinde yer alan Büyük Selçuklu Devleti yazı dili olarak Arap alfabesi kul-
lanılmıştır. Halkın yüksek oranda çoğunluğu Araplar ve Farslardan oluştuğu için edebiyatta da do-
ğal olarak Arap ve Fars etkisi görülmeye başlamıştır. Selçuklu Devleti’nde bilim dili Arapça, resmî
yazışmalar Farsça, günlük konuşma dili ise Türkçedir. İlk olarak Tuğrul Bey zamanında açılan
medreselerin en önemlisi Vezir Nizâmülmülk tarafından Bağdat’ta açılan Nizamiye Medresesidir.
Üniversite karakteri taşıyan Nizamiye Medreselerinde fıkıh, kelam, hadis, tefsir gibi dinî ilimlerin
yanı sıra tıp, matematik, astronomi, geometri, fizik, kimya ilimleri de okutulmuştur. Vezir Nizâ-
mülmülk’ün Siyasetname adlı eseri hükümdarlara devlet yönetimi ve düzeni hakkında bilgi veren
bir eser niteliği taşımaktadır. Selçuklu Devleti’nde bilim alanında astronomi araştırmaları sonun-
da Ömer Hayyam tarafından, Takvim-i Celâli adında bir takvim oluşturulmuştur. İlk Türk İslam
devletleri ve Selçuklu Devleti’nde en fazla gelişme gösteren sanat dalı mimari olmuştur. Selçuklu
mimarisinin başta gelen eserleri camilerdir. Bu camilerin en önemlisi başkent İsfahan’daki Mes-
cid-i Cuma’dır, şeklinde belirtilerek Büyük Selçuklu Devleti’nde kültür ve medeniyet hakkında bilgi
verilir.

Örnek Soru : Büyük Selçuklu Devleti’nde resmî yazışma dilinin Farsça olması sizce neyin
göstergesidir?
(Cevap: Devletin İran kültürünün etkisinde kaldığının göstergesidir.)

Etkinlik 1: Aşağıda verilen metni okuyarak soruları cevaplayınız.

Nizâmiye Medreseleri
Hızla genişleyen Selçuklu Devleti’nin ihtiyaç duyduğu yetişmiş insan gücüne medreselerin büyük
katkı sağladığı görülmektedir. Her geçen gün büyüyen devlette başta kadılar olmak üzere kâtip
ve diğer memurluklar, düzgün eğitim almış kişiler sayesinde yürütülmeye başlamıştır. Nitekim
476/1083 tarihinde halife tarafından Sultan Melikşah’a elçi olarak gönderilen Bağdat Nizâmiye
Medresesinin ilk müderrisi Ebû İshâk eş-Şîrâzî’ye uğradığı her şehirde halk tarafından büyük
ilgi gösterilmiş, öyle ki Ebû İshâk bu ilgiden dolayı şaşkınlığa düşmüştü. Hatta o, yolculuğundan
sonra: “Horasan’a gitmek için yola çıktığımda hiçbir köye ve beldeye uğramadım ki, orada benim
yetiştirdiğim kadı, müftü, hatip bir öğrencim veya dostum olmasın.” diyerek biraz da Nizâmi-
yelerin kazanmış olduğu etkinliğini dillendirmiştir. Nizâmiyelerin sadece eğitim alanında değil
yeni kurulmuş olan Büyük Selçuklu Devleti’ne idari anlamda da katkıları tartışılmaz derecede
olmuştur. Kısaca Nizâmiyeler, dünyanın her tarafındaki üniversiteler ve üniversitelerde verilen
eğitim için bir rol model olarak tarihteki yerini hak etmiş müesseselerdir.

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/550524 (Kaynaktan derlenmiştir.)
a) Nizâmiye Medreselerinin kuruluş amaçları sizce nelerdir?

b) Sizce Nizâmiye Medreselerinin Selçuklu Devleti’ne idari açıdan yararları nelerdir?

c) Müderris kelimesinin bugünkü karşılığı nedir?

47