Page 42 - Kimya 10 - Elazig

2. ÜNITE: KARIŞIMLAR

Çözünürlük Farkıyla Ayırma

Çözünürlük; maddenin katı, sıvı ve gaz hâlleri için ayırt edici bir özellik-
tir. Karışımı oluşturan maddeler çözünürlükleri farkından faydalanılarak
birbirinden ayrıştırılabilir. Çözünürlük farkı yardımıyla yapılan ayırma
işlemlerinin başlıcaları özütleme (ekstraksiyon), kristallendirme ve
ayrımsal kristallendirmedir.
Özütlemeyle Ayırma (Ekstraksiyon)

Karışım içerisindeki bir maddenin daha iyi çözündüğü başka bir çözü-
cüye alınmasıyla yapılan ayırma yöntemine özütleme (ekstraksiyon)
denir. Örneğin, çay demlenirken çay yaprağında bulunan renk ve tat
veren maddeler suda çok iyi çözündüğünden yapraktan suya geçer.
Böylelikle bu maddeler yapraktan özütlenmiş olur (Görsel 2.25).

Söğüt ağacından aspirinin ham maddesi olan salisilik asidin, şeker
pancarından şekerin, tuzlu topraktan tuzun, bitkilerden ilaç ve parfüm-
Görsel 2.25: Çayın demlenmesi lerin ham maddelerinin elde edilmesinde özütleme işleminden yararla-
(özütleme)
nılır. Salamura peynirin suda bekletilerek tuzunun alınması da bir özüt-
leme örneğidir. Özütleme işleminde su yerine özütlenecek maddenin
özelliğine göre aseton, karbon tetraklorür, eter, alkol ve sıvı yağlar gibi
organik maddeler çözücü olarak kullanılır. Bu yöntemde özütlenecek
maddenin iyi çözündüğü bir çözücü seçilmelidir.

Kristallendirmeyle Ayırma

Bir sıvı içerisinde çözünmüş olan katı bir maddenin, çözeltinin soğu-
tulması ya da ısıtılması sonucunda doygunluğa ulaşarak çöktürülmesi
işlemine kristallendirme adı verilir. Örneğin, şekerin sudaki çözü-
nürlüğü sıcaklıkla doğru orantılıdır. Yüksek sıcaklıklarda şekerin suda
çözünmesiyle oluşmuş doygun bir çözelti soğutulduğunda şeker kris-
tallerinin oluşmaya başladığı görülür. Bu olaya kristallenme denir.
Şerbetli tatlıların bir süre sonra şeker lenmesi kristallenmeye örnektir.
Naftakinonun kristallenme aşamaları aşağıda gösterilmiştir (Görsel
2.26).

Görsel 2.26: Naftakinonun kristallenme aşamaları

120 10. SINIF KIMYA