Page 17 - 3 ADIM AYT TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

ÇÖZÜMLÜ SORULAR Giriş TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

31. Dil değişikliğinin iç sebeplerini belirleyen pek çok dış et- 32. Etimolojik sözlük olarak da adlandırılan köken bilgisi
men vardır: Savaş ve istilalar, başka bir medeniyetin il- sözlükleri, sözcüklerin kökenlerini açıklamalı ve yapı-
kelerinin ya da inancın benimsenmesi, iktisadi ilerleme- larını çözümleyebilmelidir. Sözcükleri, görüldükleri en
ler, iletişim imkânlarının gelişmesi, dilin dolaşım hızını eski metinden başlayarak kronolojik sırayla gösterme-
artıran yeni haberleşme aygıtları… Dil, tüm bu etmen- lidir. Alıntı sözcükleri de değerlendirmeli; alındıkları dil-
lerin toplumsal yapıya, dolayısıyla kendisine dayattığı leri ve dönemi, giriş yollarını belirtmelidir.
zorunlulukları belli oranda bertaraf etme gayretini gös-
Bu parçaya göre aşağıdakilerin hangisi, etimolojik
terir. Fakat bazen akış, dil dizgesinin kendi imkânlarıyla
başa çıkamayacağı denli yoğundur. İşte dilin bu zafiyet bir sözlükten alınmış olabilir?
noktasından itibaren değişimden ziyade yozlaşmaya
A) mecburen - (ﻣﺠﺒﻮﺭﺍ ً ) zf. (Ar. mecbûr’un tenvinli şekli
benzeyen bir hâlle yüz yüze kalması söz konusudur.
mecbûren)
Bu parçada dilin değişimini etkileyen sebeplerden 1. Zoraki, zorlanarak, mecbur olarak: “Mecbûren kabul
hangisine değinilmemiştir? ettim.”
2. eski. Gönlü alınmış, hatırı hoş edilmiş olarak: Bâb-ı
A) Din değişimleri
merâhim-meâbına âmed ü şüd eden mağmunlar
B) Coğrafi değişimler mesrûren avdet ve meksurlar mecbûren ric’at etti-
ğinden… (Râşid Târihi’nden).
C) Ekonomik gelişmeler
B) kritik, -ği - Fransızca critique
D) Kültür değişimleri
1. sıfat Ciddi.
E) Siyasi değişimler
2. isim Eleştiri:
“Ressam, boyacının kritiğini doğru bulmuş ve pırıltı-
Çözüm: ları düzeltmiş. “ - Nâzım Hikmet
Parçada geçen ikinci cümlede dil değişimine neden C) gör[mek]
olan etmenler sayılmıştır. Savaş ve istilalar siyasi Eski Türkçe kör- “görmek” fiilinden evrilmiştir.
olaylardır, bunlarla E seçeneğine değinilmiştir. Başka
bir medeniyetin ilkelerinin benimsenmesi kültürel bir Eski Türkçe köz > Türkiye Türkçesi göz adında ve
olaydır, buna D seçeneğinde değinilmiştir. Başka bir gözet-, gözük-, göster- gibi türevlerde görülen z se-
inancın benimsenmesi dinî bir değişimdir, bununla A sinin kaynağı muğlaktır.
seçeneğine değinilmiştir. İktisadi ilerlemeler ekonomik Eski Türkçe: [Orhun Yazıtları, 735] Körir közüm kör-
olaylardır, bununla C seçeneğine değinilmiştir. Fakat mez teg bilir biligim bilmez teg boldı
parçada toplumların yaşadıkları coğrafyayı bırakıp baş-
ka bir coğrafyaya geçtikleri için dil değişikliğinden söz D) manzarayı çakmak - d.(ar.-Türk.)
edilmemiştir. Durumu anlamak, bir ortam, bir hâl ya da olayın as-
lını esasını kavramak: “O Sadi bey de boş değil, de-
Cevap: B
ğil ya, çakamadım onun manzarasını daha!” (Orhan
Kemal, Evlerden Biri)
E) carı: Bu kelime canlı, becerikli, eli çabuk, çabuk
anlamlarında Anadolu ağızlarında kullanılmaktadır.
Kelime aynı anlamıyla Kayseri tüccar dilinde de yer
almaktadır. Fakat Kayseri tüccar dilinde‚ peşin para
ile yapılan iş anlamındadır.

Çözüm:
C seçeneğinde "görmek" fiilinin kökeni, zaman içinde-
ki değişimi açıklanmış; görüldüğü metinlerden örnek
verilmiştir.
Cevap: C

17