Page 23 - Biyoloji 10 | 3.Ünite

1 EKOSİSTEM EKOLOJİSİ EKOSİSTEM EKOLOJİSİ

BÖLÜM

Azot; DNA, RNA, ATP, protein ve klorofil gibi önemli biyomoleküllerin yapısında yer alır. Bu mole-
küllerin sentezlenebilmesi için bitkinin topraktan azot alması gerekir. Atmosferde %78 oranında azot
bulunmasına rağmen bitkiler ve hayvanlar bu serbest azotu doğrudan kullanamaz. Bu azotun bitkiler
+
tarafından alınabilmesi için azotun amonyum (NH ) iyonuna veya nitrata (NO ) çevrilmesi gerekir.
4 3
Baklagillerin kök yumrularında yaşayan azot bağlayıcı bakteriler, serbest yaşayan azotobakteriler
ve bazı siyanobakteriler atmosferdeki serbest azotu tutup toprakta nitrat tuzlarına dönüştürür. Buna
biyotik azot fiksasyonu denir. Yıldırım ve şimşek gibi atmosferik olaylar sayesinde atmosferdeki azot
yağmurla toprağa geçer. Buna da abiyotik azot fiksasyonu denir.
İnsanlar tarafından suni nitratlı gübrelerin üretilmesi ve bunların tarımda kullanılması topraktaki azot
tuzlarının artışına yol açar. Endüstriyel faaliyetler sonucunda atmosfere çok miktarda azotlu bileşikler
salınması da atmosferdeki azot gazının miktarını artırır. Bitkiler azotu nitrat şeklinde almışsa öncelikle
nitratı, enzimler sayesinde amonyuma dönüştürür. Bu nedenle bitkinin öncelikli tercihi amonyumdur.
Bitkiler toprağa geçen azot tuzlarını kökleri sayesinde suyla emerek alır ve organik besin sentezinde
kullanır. Bu azotlu bileşikler, bitkilerle beslenen hayvanlara beslenme yoluyla geçer. Ayrıştırıcı canlılar;
bitki ve hayvanların organik atıklarını, ölen organizmaların kalıntılarındaki azotlu organik bileşikleri (pro-
tein gibi) parçalayarak amonyak (NH ) açığa çıkarır.
3
Azotlu organik
Ayrıştırıcılar Amonyak ve Amonyum
atıklar
Bazı bakteri ve mantarlar (NH ) (NH )
3 4
Topraktaki nitrifikasyon bakterileri enerji elde etmek için amonyağı oksitleyerek önce nitrite sonra
nitrata dönüştürür. Bu olaya nitrifikasyon denir. Nitrit bakterileri amonyağı nitrite, nitrat bakterileri de
nitriti nitrata dönüştürür. Nitrifikasyon sonucunda amonyak, bitkilerin kullanabileceği nitrata dönüştürül-
müş olur. Nitrat ve amonyum iyonları bitki kökleri ile alınarak azotlu organik bileşiklere çevrilir. Azotlu
bileşikler besin zinciri yolu ile diğer tüketicilere geçer.

Amonyak
Nitrit Nitrit Nitrat Nitrat
(NH )
3 bakterileri (NO ) bakterileri (NO )
2 3
NİTRİFİKASYON
Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri de nitrit ya da nitratı azota dönüştürür. Azot da gaz ola-
rak atmosfere geçer. Buna denitrifikasyon denir. Bu olay topraktaki azot tuzlarının miktarını azalttığı
için toprağın verimliliğini de azaltır.

Karekod 3.3: Madde döngülerine genel bakış Karekod 3.4: Azot döngüsü

! Bazı azot bakterileri ve siyanobakteriler dışındaki canlılar havanın serbest azot

gazından doğrudan yararlanamaz. Topraktaki azotlu bileşiklerin artışına neden
olan olaylar toprağın verimliliğini artırır.
DİKKAT

BİYOLOJİ 10
157