Page 36 - Biyoloji 12 | 3.Ünite

3.2. BİTKİLERDE MADDE

TAŞINMASI

Bitkiler; yaşamsal faaliyetleri için gerekli olan su, mineral ve organik
besinleri farklı taşınım mekanizmaları ile taşır. Taşınım mekanizmala-
rından ilki, kökteki hücrelerin topraktan su ve mineral emmesidir. İkin-
cisi, emilen bu maddelerin ksilem içinde toprak üstü organlara taşın-
masıdır. Üçüncüsü ise organik besinlerin kalburlu borulara aktarılması
ve bu borular aracılığıyla taşınmasıdır.

3.2.1. KÖKLERDE SU VE MİNERAL
EMİLİMİ

Bitkiler, mineralleri ve suyu kökleri aracılığıyla alır. Aldıkları mineraller
ve su yardımıyla fotosentez tepkimelerinde karbonhidrat, yağ, protein,
DNA ve RNA gibi organik maddelerin sentezini gerçekleştirir. Ayrıca
su ve mineraller; bitkilerde gerçekleşen yaşamsal faaliyetlerin düzen-
lenmesinde görev alan DNA, RNA, enzim, hormon ve klorofil gibi mo-
leküllerin sentezi ve çalışması için de gereklidir. Su, bitki hücrelerinin
sitoplazmasının oluşumunda önemli bir işlev görür. Su sayesinde bitki
hücreleri, sitoplazmalarında metabolik olayları ve kimyasal reaksiyon-
ları gerçekleştirir. Ayrıca su, hidroliz ve fotosentez gibi metabolik olay-
lara katılır. Su, bitki hücrelerinde yarattığı turgor basıncı ile toprak üstü
organların dik durmasına yardımcı olur (Görsel 3.61). Ayrıca turgor,
büyüme döneminde hormonların etkisiyle hücrelerin uzamasını sağlar.
Böylece bitkinin büyüme ve gelişmesinde önemli rol oynar. Mineraller,
hücrelerdeki osmotik basıncın düzenlenmesinde rol oynar. Fotosentez
Görsel 3.61: Turgor basıncının etkisiyle sonucu üretilen organik besinler; kökler, dallar, çiçekler ve meyvele-
dik duran otlar rin oluşumunda görev alır. Kök sistemi, bitkinin toprağa tutunmasını
sağlar. Bunun dışında en önemli görevlerinden biri de yapraklardan
terleme ile kaybedilen büyük miktarlardaki suyun tekrardan topraktan
alınmasını sağlamaktır.

Bitkinin topraktan aldığı suyun büyük bölümü, genç köklerle alınır. Su
ve minerallerin emilimi, direkt olarak epidermisten farklılaşmış olan
emici tüylerle gerçekleştirilir. Kök ucunun birkaç milimetre üzerinde bu-
lunan emici tüyler, emilim için oldukça büyük bir yüzey alanı oluşturur.
Kökteki emici tüyler, topraktan aktif taşıma ile aldığı mineral ve tuzları
biriktirir. Bu birikim, emici tüylerdeki osmotik basıncın toprak çözeltisi-
ne göre daha yüksek olmasını sağlar. Bu sayede kökteki emici tüylere
osmozla su geçer. Su; emici tüylerden epidermise, epidermisten kök
korteksine (parankimasına), korteksten de endodermise ulaşır. Endo-
dermis duvarlarındaki kaspari şeridi suya geçirimsizdir.

Kaspari şeridi, su moleküllerini belirli bölgelerden geçmeye zorlayan
bir bariyerdir. Su, endodermis içinde belirli bölgelerden hareket ederek
merkezî silindirdeki ksileme ulaşır (Görsel 3.62). Ksileme ulaşan su,
kök ve gövde içerisinde yukarı doğru hareket ederek yapraklara kadar
ulaşır.

3. ÜNİTE 164