Page 38 - Biyoloji 12 | 3.Ünite

Topraktan yüksek verim alınması için topraktaki mineral dengesinin
korunması gerekmektedir. Bitkilerin topraktan aldıkları minerallerin
miktarının azalması, bitki gelişimini olumsuz etkiler. Toprağın verimini
artırarak büyüme ve gelişmesini olumlu etkileyen maddelere gübre,
bu maddelerin toprağa eklenmesine gübreleme adı verilir.
Canlı organizmaların yaşamsal faaliyetlerini (madde değişimi, büyü-
Zn K Ca P
Mg me, gelişme, üreme vb.) yürütebilmeleri için yaşadıkları ortamda bazı
faktörlerin (su, mineral, sıcaklık, karbondioksit miktarı, ışık miktarı gibi)
bulunması gerekir. Bu faktörlerin ortamda bulunmasının yanında her
birinin belirli bir düzeyin üzerinde bulunması zorunludur. Bitkinin ya-
şam fonksiyonları üzerinde etkili olan en az düzeydeki herhangi bir
faktör, diğer faktörler optimum düzeyde olsa bile bitkinin büyümesini
sınırlandırır. Bu konuyu Alman bilim adamı Justus Von Liebig (Custus
Görsel 3.63: Minumum yasası “Bitki,
minerallerden toprakta miktarı en az olan Von Liebig) Minimum kuralı ile açıklamıştır (Görsel 3.63).
mineralin oranında faydalanır.” şeklinde
ifade edilir. Bu durumda bitki topraktaki Bazı bitkiler, su ve mineral alımını artırmak için bazı bakteri ve man-
diğer minerallerden magnezyum minera-
linden yararlandığı oranda faydalanır. tar türleri ile ortak yaşam kurar. Bazı bitkiler köklerinde nodül ya da
mikoriza gibi özelleşmiş yapılar bulundurur. Köklerle kurulan bu ortak
yaşam sayesinde ortaklık kuran canlıların beslenme imkânı artar.
Mikoriza

Mikoriza, belirli bir mantar türü ve bir bitki kökü arasında kurulan ortak
birlikteliktir (Görsel 3.64). Tohumlu bitkilerin çoğu, mikoriza oluşturarak
toprağın suyunu emmek için yüzey alanlarını artırır. Mantarlar, su ve
inorganik iyonları emen hif adı verilen ipliklere sahiptir. Hifler, kökün
Mantar
hifleri etrafını sarar. Mantarın bir kısmı bitki kökünün bir parçası hâline gelir.
Geri kalan kısmı, emilim için geniş bir yüzey oluşturarak toprak içine
doğru uzanır. Mantar hiflerinin topraktan aldığı su ve iyonlar, hiflerden
bitkinin kök hücrelerine geçer. Buradan da ksilem vasıtasıyla diğer bit-
Kök ki hücrelerine nakledilir. Mikorizalar özellikle fosfor, demir, çinko ve ba-
kırı topraktan emmede köklerden daha etkilidir. Mikoriza birlikteliğinde
hem mantar hem de bitki fayda sağlar. Bitki, mantardan su ve iyonları
alır; mantar ise bitkiden ihtiyaç duyduğu besinleri alır.
Görsel 3.64: Mikoriza
Nodül
Azot ihtiyacı fazla olan fasulye, bezelye, soya fasulyesi, bakla, yer
fıstığı, yonca gibi baklagillerin kökleri ile toprakta yaşayan ve hava-
nın serbest azotunu bağlayabilen Rhizobium cinsi bakteriler arasında
ortak yaşam görülür. Rhizobium bakterilerinin bu bitkilerin köküne yer-
leşmesiyle nodül adı verilen yumrular oluşur (Görsel 3.65).

Bu ortak yaşamda bakteriler; havanın serbest azotunu, bitki tarafından
Nodül kullanılmak üzere amonyuma dönüştürür. Böylece bitki, azot ihtiyacını
karşılamış olur. Bitki de bakterilerin ihtiyaç duyduğu organik besinleri
bakteriye sağlar. Baklagil bitkileri ile azot bağlayıcı bu bakterilerin fay-
da sağlayan bu ilişkileri, bitkilerin azotça fakir topraklarda gelişmesini
sağlar. Bu ilişkinin ekosistem için başka faydaları da vardır. Örneğin
baklagil bitkilerinin ölmesi ve ayrışması durumunda toprak, azotça
Görsel 3.65: Nodül zenginleşir. Diğer bitki türleri de bu azottan faydalanır.

3. ÜNİTE 166