Page 40 - Biyoloji 12 | 3.Ünite

Gövdedeki lentisellerden ve yapraktaki kütikula tabakasından da ter-
lemeyle bir miktar su kaybı olmaktadır. Suyun yukarı doğru hareket
etmesi, kohezyon gerilim teorisi ve kök basıncı ile açıklanır.
Kök Basıncı

Cam boru
Kökteki emici tüylerde topraktan su alımını kolaylaştırmak için osmotik
basıncın yüksek tutulması gerekir. Bunun için kökte mineral ve tuz-
lar biriktirilir. Hatta gerektiğinde kökte depolanmış nişasta da hidroliz
Cıva
edilerek glikoza dönüştürülür ve böylece osmotik basıncın yükselmesi
sağlanır. Bu olaylar sonucu kök emici tüylerinin osmotik basıncı, toprak
Su çözeltisindeki osmotik basınçtan daha yüksek olur. Osmotik basınçlar-
daki bu farklılık, bitkinin topraktan sürekli su almasını sağlar. Kökteki
merkezî silindiri kuşatan endodermis, iyonların merkezî silindirden geri
çıkmasını engeller. Merkezî silindirdeki mineral birikimi, osmotik basın-
cı artırır. Su, korteksten merkezî silindirdeki ksileme doğru akar. Suyun
ksilemde akışını artıran bu basınç kök basıncı olarak adlandırılır. Bu
basınç sayesinde su, gövde içinde yukarılara doğru ilerler. Ancak kök
basıncı, tek başına suyun taşınması için yeterli değildir.
Görsel 3.68: Kök basıncının kesilmiş
bitki kökü kullanılarak gösterimi Yandaki görselde bitki köklerinin suyu alması, cıvanın cam boru içeri-
sinde yükselmesine neden olur. Bunun sebebi kök basıncıdır (Görsel
3.68).

Sabahın erken saatlerinde yaprak uçlarında çiğ tanesi gibi görünen
damlacıkların oluşumuna kök basıncı neden olur. Bu damlacıklar, çiğ
değildir. Çiğ, havadan yoğuşarak gelen sudur. Bu damlacıklar, su ve
minerallerin kök basıncı etkisiyle yaprak kenarlarında bulunan ksilem-
lerle bağlantılı hidatodlardan dışarı atılması ile oluşur. Bu olay gutas-
yon olarak adlandırılır (Görsel 3.69). Gutasyonda su, kök basıncı ile
yapraktan dışarı atılmaya zorlanır. Gutasyon olayı sırasında bitkide
mineral ve tuz kaybı olur. Bu, suyun gövde içinde yukarı doğru taşın-
masında etkili bir durumdur.

Görsel 3.69: Gutasyon

Kohezyon - Gerilim Teorisi

Terleme ile yapraktan buharlaşan bir su molekülü, ksilem içinde alt ta-
rafta yer alan bir sonraki su molekülünü yukarı doğru çeker. Bu çekim
gücü, yaprağın su kaybetmesi sonucu o bölgedeki ozmotik basıncın
artması ile ortaya çıkar. Çünkü ozmotik basıncın artması, emme kuv-
vetini de artırır. Bu durum suyun yukarı doğru çekilmesine neden olur.

3. ÜNİTE 168