Page 39 - Biyoloji 12 | 3.Ünite

3.2.2. BİTKİLERDE SU VE MİNERALLERİN
GÖVDE VE YAPRAKLARA TAŞINMASI

Bir bitkiye köklerinden giren suyun büyük bir kısmı, yapraklarındaki
stomalardan (gözenek) terleme yoluyla buharlaşır. Stomalar, karbondi-
oksit almak için açık oldukları sırada suda buharlaşarak bitkiden uzak-
laşır. Bu kaçınılmaz su kaybı (terleme) bitkiye iki türlü yarar sağlar.
Birincisi, ışık absorbe ederken çok fazla ısıyı emmiş olan yaprakların
soğutulmasıdır. İkincisi ise topraktan alınan su ve minerallerin kökten,
gövde ile yapraklara doğru hareket etmesini ayrı bitkinin topraktan su
almasını kolaylaştırmasıdır. Suyun bu yükselişi sırasında çözünmüş
iyonlardan bitki hücreleri faydalanır. Böylece metabolik faaliyetleri için
gerekli olan özellikle nitrat, sülfat, fosfat ve diğer iyonlardan yararlan-
mış olur.

Bitkilerde terleme ile su kaybı büyük oranda stomalar ile yapılır. Bekçi
hücreleri stoma açıklığını kontrol eder. Bu sayede bitkinin fotosentez
sırasında gereksinim duyduğu suyun korunmasını sağlar. Bekçi hüc-
relerinin şekil değiştirmesi stomanın açılıp kapanmasına neden olur.
Stomaların yaprak mezofiline bakan kısımlarında hava boşlukları bu-
lunur. Bu boşluklarda karbondioksit, oksijen ve su buharı vardır. Yeterli
miktarda su bulunduran ortamlarda yaşayan bitkilerde stomanın açılıp
kapanmasını etkileyen en önemli faktör ışıktır. Stoma; gün içinde yap-
rak yüzeyine ulaşan ışığın şiddeti arttıkça açılır, ışığın şiddeti azaldık-
Stoma açık
ça da kapanır. Çoğu bitki türünde mezofil dokudaki hava boşluklarında
gündüz fotosentez başlayınca karbondioksit konsantrasyonunun azal-
ması, stomanın açılmasını teşvik eder. Gece ise çoğu bitki türünde
mezofildeki hava boşluklarında karbondioksit konsantrasyonunun art-
ması, stomanın kapanmasına neden olur.
Genellikle gündüzleri bekçi hücreleri, komşu epidermis hücrelerinden
potasyum iyonlarını (K ) aktif taşıma ile alır. K iyonlarının birikimi bek-
+
+
çi hücrelerinde osmotik basıncın artmasını sağlar. Bekçi hücrelerinde
fotosentez tepkimeleri sonucu üretilen glikozlar ile gün içinde nişasta-
nın hidrolizi ile oluşan glikozlar, sükroza dönüştürülür. Sükroz miktarı- Görsel 3.66: Stomanın açılması
nın artması da bekçi hücrelerinde osmotik basıncı artırır. Bu durumda
komşu epiderms hücrelerinden su, bekçi hücrelerine geçer. Sonuç ola- Stoma Kapalı
rak bekçi hücrelerinde çevrelerindeki komşu epidermis hücrelerinden
daha yüksek bir turgor basıncı oluşur. Ortaya çıkan basınç, bekçi hüc-
relerinde dış çeperin iç çepere oranla daha fazla dışa doğru hareket
etmesini sağlar ve stoma açılır (Görsel 3.66). Genellikle gece bekçi
hücrelerdeki K iyonları komşu epidermis hücrelerine geçer. Bunun
+
dışında sükroz miktarı azalır ve glikozlar nişastaya dönüştürülür. Bu
durumda bekçi hücrelerinde suda çözünen maddelerin miktarı azalır
ve osmotik basınç düşer. Su, bekçi hücrelerinden komşu epidermis
hücrelerine geçer. Bekçi hücrelerinde turgor basıncı azalır. Basıncın
azalmasıyla iç ve dış çeper eski konumlarına döner ve stoma kapanır
(Görsel 3.67). Görsel 3.67: Stomanın kapanması

BİTKİ 167
BİYOLOJİSİ