Page 6 - Biyoloji 12 | 4.Ünite

Eşeyli üreyen canlılarda mayoz ile oluşturulan gametler (eşey hücre-
leri) birbirinden farklı genetik yapıya sahiptir. Bu duruma mayoz sıra-
sında gerçekleşebilen krossing over ve homolog kromozomların rast-
gele ayrılması sebep olmaktadır. Ayrıca eşeyli üreme sırasında hangi
yumurtayı hangi spermin dölleyeceği de şansa bağlı olduğundan yine
kalıtsal varyasyonlar meydana gelebilmektedir (Görsel 4.8).
Kalıtsal varyasyonlara yol açan mutasyon, çevresel etmenlerden
dolayı DNA’nın nükleotit dizisinde meydana gelen değişimlerdir. Mu-
tasyona; radyasyon, ultraviyole ışınlar, X ışınları, radyoaktif maddeler,
Görsel 4.8: Civcivlerde varyasyon
bazı kimyasal maddeler ve ilaçlar, virüsler sebep olabilmektedir. Mu-
tasyona sebep olan bu etmenlere mutajen denir.

Mutasyonlar, canlının vücut hücrelerinde (somatik) gerçekleşiyorsa
mitoz ile oluşacak yeni hücrelere aktarılır. Vücut hücrelerinde gerçek-
leşen mutasyon, eşeysiz üreyen canlılar ve bitkilerde yavru bireylere
aktarılabilir. Bitkinin bazı yaprak veya dallarında oluşan mutasyon, bu
dalların vejetatif üremesiyle oluşan yeni bitkilerde de görülebilir.
Eşeyli üreyen canlılarda ise vücut hücrelerinde meydana gelen mu-
EK BİLGİ
tasyon, yavrulara aktarılmaz. Örneğin insanlarda ultraviyole ışınların
Bir popülasyonda bulunan tüm etkisiyle deri hücresinde oluşan mutasyon, bu hücrenin bölünmesiyle
canlıların taşıdığı alellerin topla- oluşan yeni hücrelere aktarılır. Ancak bireyin çocuklarına aktarılmaz.
mına gen havuzu denir.
Birey öldüğü zaman mutasyon ortadan kalkar. Canlının gametlerinde
mutasyon meydana geliyorsa gametlerin döllenmesiyle oluşacak yav-
ru bireylere bu mutasyon aktarılmış olur (Görsel 4.9 a, b, c). Böylece
popülasyonun gen havuzunda çeşitlilik ve değişim artar. Mutasyonlar,
canlının fenotipi üzerinde etkili ya da etkisiz olabilir.

Mutasyonların etkileri, en kolay mikroorganizmalarda incelenebilir. Bu
canlılarda üreme hızı daha yüksektir. Bakteriler, küf mantarları, sirke
sinekleri ve bitkiler mutasyonların tespiti için değişik yöntemler kullanı-
larak incelenen canlılara örnektir.
İnsanları deneylerde kullanmak, biyoetik açıdan uygun değildir. Bu ne-
denle insanlardaki mutasyonların tespit edilmesi yalnızca soyağaçla-
rını analiz etmekle mümkün olabilmektedir. Soyağacında; belirlenen
mutasyonun çekinik, baskın, otozomal ya da eşeye bağlı genlerle olup
olmadığı saptanabilmektedir.

a b c

Görsel 4.9: Mutasyon örnekleri a) Dört yapraklı yonca, b) Albino tavus kuşu, c) Yapışık ananas

4. ÜNİTE 200