Page 15 - Coğrafya 10 | 4.Ünite

ÇEVRE VE TOPLUM

Tsunami
Japonca bir kelime olan tsunami (liman dalgası); okyanus ve deniz dibinde meydana gelen deprem, vol-
kanizma ve toprak kaymaları sonucu oluşur. Bu sözcük, 1896 yılında Japonya'da 21 000 kişinin ölümüne yol
açan Büyük Meiji tsunamisi sonrası Japonların yardım çağrılarıyla literatüre girmiştir. Tsunamiler; oluşum,
yayılma ve sel-tufan olmak üzere üç aşamada gerçekleşir. Oluşum evresinde okyanus ya da deniz tabanında
deprem meydana gelir. Bunun sonucunda okyanus ya da deniz sularının dengesi bozulur ve su kütlesi kar-
maşık bir yapı alır. Yayılma evresinde dalgalar, deprem bölgesinden kıyılara doğru hızla yayılır (Harita 4.5).
Sel-tufan evresinde ise kıyılarda yer alan yerleşmeler, tesisler ve limanlar su altında kalır. Tsunaminin etkisi
ilk olarak deniz suyunun yavaş yavaş ve bir metre kadar yükselip alçalması ile belli olur. Bu dalgalar, aynı za-
manda sonraki dalgaların da habercisidir. Bu durumda kıyıdan hemen uzaklaşmak gerekir. Teknede bulunan-
lar kıyıdan uzaklara veya açık denizlere giderek dalgaların etkisinden kurtulabilir. Tsunami sonrasında deniz
ile karanın birleştiği kıyı çizgisi değişebilir (Görsel 4.11). Okyanus veya deniz ne kadar derinse tsunami dalga-
ları da o kadar hızlı hareket eder. Örneğin ortalama derinliğin 4000 metreyi bulduğu Pasifik Okyanusu'nun
ortasında tsunamiler, saatte 720 km hızla yayılabilir. Sığ sularda ise hızlarının azalmasına karşılık yüksekliği
artan dalgalar, önüne çıkan birçok şeyi yıkıp geçebilir. Pasifik ve Hint Okyanusu kıyıları tsunamilerin en çok
oluştuğu alanlardır. Tsunamilerden en çok etkilenen ülkelerin başında ise Endonezya, Sri Lanka, Hindistan,
Tayland ve Japonya gelmektedir.

Japonya

Pasifik Okyanusu

Tsunaminin
Yüksekliği (cm)
240-700
160-239
0 4000 60-159
40-59
km 0-39
Harita 4.5: Tohoku'da 11.03.2011'de yaşanan deprem sonrası olu- Görsel 4.11: 2004'te Hint Okyanusu'nda yaşanan deprem ve tsu-
şan tsunaminin yayılma alanı (Japonya) nami sonrası Endonezya'nın Banda Aceh (Benda Ace) kıyıları
Türkiye Kıyılarında Tsunami
Yapılan çalışmalar, Türkiye'de son 3000 yıllık süreçte 90’dan fazla tsunami meydana geldiğini göster-
mektedir (Harita 4.6). Buna bağlı olarak başta Marmara olmak üzere ülkemizi çevreleyen bütün denizlerde
yaşanabilecek şiddetli bir depremin 3-6 metre yüksekliğinde dalgalar oluşturacağı tahmin edilmektedir.
Bul. Karadeniz Gürcistan

Yun. Erm. İran N.Ö.C.

Ege Denizi Tsunami meydana gelmiş bölgeler
Irak
Suriye

Akdeniz KKTC 0 115 230
GKRY km
Harita 4.6: MÖ 1500-2000 yıllara arasında Türkiye ve Türkiye'nin yakın çevresinde
tsunami meydana gelmiş bölgeler (Altınok Y., Ersoy Ş., 2000)

244