Page 7 - Coğrafya 11 | 1.Ünite

EKOSİSTEMLERİN ÖZELLİKLERİ VE İŞLEYİŞİ 11. Sınıf

Fiziki (Doğal) Faktörler
Fiziki faktörler, biyoçeşitliliğin oluşmasında çok önemli bir etkiye sahiptir. Bitki ve hayvanlar, yaşamla-
rını devam ettirebilmek için ihtiyaç duyduğu maddeleri temin edebilecekleri alanlara doğrudan bağımlıdır.
Canlıların beslenme, büyüme, üreme gibi yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için yeryüzündeki şartların
elverişli olması gerekir. Yaşam kalitesi açısından en uygun imkânlara sahip ortamlarda canlıların büyüme
ve üreme kapasiteleri artar. Bu imkânlardan uzaklaşıldıkça yaşamsal faaliyetler açısından şartlar zorlaşır ve
canlılar yaşamdan kopar.
İklim, biyoçeşitliliğin oluşmasında ve dağılışında
belirleyici faktördür. Yeryüzünde benzer bitki ve hay­
van topluluklarının dağılışıyla iklim kuşakları arasında
uyum vardır. Sıcaklık ve yağış, karalarda yaşayan can-
lıların dağılışını etkileyen en önemli iklim elemanları-
dır. Canlılar, yaşamlarını devam ettirebilmek için farklı
sıcaklık ve yağış özelliklerine ihtiyaç duyar. Sıcaklık ve
yağışta ki değişmelere bağlı olarak biyoçeşitlilik farklılık
göste rir. Örneğin yıl boyu sıcak ve nemli olan ekvatoral
iklim bölgesinde yağmur ormanları ve bu ormanlarda
yaşamını sürdüren çeşitli hayvan toplulukları ortaya
çıkmıştır (Görsel 1.3). Sıcaklığın yüksek, yağışın az ol­
ması ise canlıların yaşamını olumsuz etkiler. Yüksek sı- Görsel 1.3: Ekvatoral iklimde biyoçeşitlilik fazladır.
caklıkların görüldüğü çöllerde biyoçeşitliliğin az olması
bu duruma örnek verilebilir.
Sıcaklık ve yağışın düşük olduğu ku tup ve tundra ikliminde de biyoçeşitlilik azdır. Örneğin imparator pen-
guenler, Antarktika'da sıcaklığın ­50 °C'ye kadar düştüğü alanlarda yaşayan ender canlılardandır.

Mevsimler arasında görülen belirgin sıcaklık ve yağış
farkları, bitki ve hayvanların yaşam faaliyetleri ni etkiler.
Örneğin bu tür farklılığın görüldüğü bölgelerde bazı
ağaçlar kışın yaprağını dökerken hayvanların bir kıs-
mı kış uykusuna yatar, bir kısmı da göç eder. Yağışların
yaz mevsiminde yoğunlaştığı savan iklim bölgesinde ise
hayvanlar, kış mevsiminde yaşanan kuraklıktan dolayı
bölgeden göç etmektedir (Görsel 1.4). Benzer şekilde
orta kuşak taki birçok kuş türünün soğuk dönemlerde
Ekva tor'a, sıcak dönemlerde de kutuplara doğru göç et-
tiğini görmek mümkündür.
Görsel 1.4: Savan iklim bölgesinde hayvanların göçü (Kenya)
Sıcaklık ve yağış dışında ışık ve rüzgâr faktörü de canlıların dağılışını etkiler. Işık; yoğunluk, miktar ve
süre bakı mından canlıların yaşam faaliyetlerini etkiler.
Bitkile rin çoğu çimlenme ve gelişebilme için ışığa ihti- Işık isteği fazla olan bitkiler
yaç duyar. Örneğin ekvatoral yağmur ormanlarında ışık
isteği fazla olan bitkiler, güneş ışığından daha çok ya-
rarlanabilmek için uzar. Işık isteği az olan bitkiler ise
ışığın az olduğu orman al tında daha iyi bir yaşam alanı
bulur (Görsel 1.5).
Rüzgârın biyoçeşitlilik üzerindeki etkisi diğer iklim
unsurlarına göre daha sınırlıdır. Polen ve tohumların
taşınmasını sağlayarak bitkilerin yayılışını etkileyen
rüzgâr, sıcaklık ve nemi taşıyarak da bitki ve hayvanla-
rın dağılışını etkiler. Ayrıca belirli yönden devamlı esen Işık isteği az olan bitkiler
rüzgârlar, esiş yönüne doğru ağaçların eğilerek şekil-
lenmesini sağlar. Görsel 1.5: Işığın bitkilere etkisi (yağmur ormanları)

17