Page 8 - Coğrafya 11 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Yeryüzü şekilleri, canlıların dağılışını etkileyen
faktörlerden biridir. Yükseltiye bağlı olarak sıcaklığın
azalması ve bir noktaya kadar yağışın artması, bitki
ve hayvan türlerinin bir dağ yamacı boyunca çeşit-
lenmesini sağlamıştır. Yükselti arttıkça bitkiler farklı
kuşaklar oluşturur. Yüksek kesimlerde bitkiler, alçak
kesimlere göre daha geç çiçek açmakta ve daha er-
ken yapraklarını dökmektedir. Dar ve derin vadiler-
de ise çevredeki diğer yerlere göre farklı bir biyoçe-
şitlilik ortaya çıkabilir. Özellikle yeryüzü şekillerine
bağlı olarak oluşan mikroklima alanlarında relikt ve
endemik canlılara daha çok rastlanır. Biyoçeşitliliği
artıran bir başka faktör, yeryüzü şe killerinin enge- Görsel 1.6: Yeryüzü şekilleri canlıların dağılışını etkiler.
beli olduğu bölgelerde iklimin kısa mesafeler de de-
ğişmesi ve çeşitli iklim tiplerinin ortaya çıkmasıdır. Genel olarak engebeli bölgeler, yeryüzü şekillerinin düz
olduğu bölge lere göre daha zengin bitki ve hayvan türlerine sahiptir (Görsel 1.6). Dağların uzanış doğrultusu
da canlıların dağılışında farklılıklar oluşturmaktadır. Yağış miktarı, dağların yüksek ve kıyıya paralel uzandığı
alanların kıyı kesimlerinde artarken iç kesimlerinde ise azalmaktadır. Bu durum, kıyı ile iç kesimler arasın-
daki iklim özelliklerinin farklılıklaşmasına; dolayısıyla dağların denize dönük yamaçlarında biyoçeşitliliğin
iç kesimlere göre zenginleşmesine neden olmuştur. Ayrıca dağların güneşe dönük yamaçlarında ışık isteği
fazla olan canlılar, diğer yamaçlarında ise ışığa daha az ihtiyaç duyan canlı türleri yaşamaktadır. Bu bakımdan
güneş ışığını doğrudan almayan alanlarda yaşayan canlıların gölgeli ortamlara uyum sağladığı görülebilir.

Su, canlılar için hayati bir öneme sahip olmakla
birlikte bazı canlı ların yaşam alanını oluşturur (Gör-
sel 1.7). Canlıdan canlıya değişmekle birlikte bütün
canlıların yapılarında su bulunur. Örneğin domates
bitkisinin %95'i sudan oluşur. Ayrıca suların yeryü-
züne dağılışı ile canlıların dağılışı arasında sıkı bir
ilişki vardır. Canlıların bir kısmı karada, bir kısmı
suda yaşarken bazı canlılar ise hem suda hem de ka-
rada yaşayabilme özelliğine sahiptir. Örneğin durgun
suları seven nilüfer çiçeğinin diğer bitkilerden farklı
olarak kökleri suyun altında, yaprak ve çiçekleri ise
suyun üzerindedir.
Görsel 1.7: Her canlı suya ihtiyaç duyar.
Toprak, tüm canlılar için vazgeçilmez bir kaynak
durumundadır. Bitkileri önemli ölçüde etkileyen bu
kaynak, hayvan türle ri içinse apayrı bir öneme sa-
hiptir. Bazı hayvanlar yaşamlarını sürekli toprak
içinde sürdürürken bazıları ise yaşamlarının belli bir
kısmını toprak içine yaptıkları yuvalarında sürdür-
mektedir. Otla beslenen hayvanlar, toprağın verimli
ve bitki ör tüsünün gür olduğu toprakları tercih eder.
Bitkiler, ihtiyaç duyduğu besin mad delerinin ve
suyun önemli bir kısmını topraktan temin eder (Gör-
sel 1.8). Toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri, bitki
ve hayvanların yaşam alanlarının oluşmasında çok
önemli bir etkiye sahiptir. Örneğin kireçli toprak­
larda yetişen bitkilere asitli toprakların bulunduğu Görsel 1.8: Bitkiler kökleriyle toprağa tutunur.
alanlarda fazla rastlanmaz.

18