Page 13 - Coğrafya 9 | 4.Ünite

OKUMA PARÇASI
BÜYÜK OKYANUS’UN PLASTİK ÇORBASI
Hawai’de (ABD) bilim insanlarının yaptığı toplardan lego parçalarına, plastik torbalardan
açıklamaya göre Büyük Okyanus’ta ABD’nin iki botlara kadar birçok şey bulunuyor. Atıkların
katı büyüklüğünde plastik atıklardan oluşan bir beşte birini gemiler ve petrol platformlarından
“çorba”nın oluştuğu belirtildi. Giderek büyüyen atılan çöpler oluştururken geri kalanlar kara-
atıklar sualtı akıntıları nedeniyle yerinde duru- dan geliyor. Bu atıkların her yıl bir milyonun
yor. Bu çorbanın Amerika’nın batı kıyısından üstünde deniz kuşunun ve yüzbinlerce deniz
Japonya’ya kadar uzandığı bildiriliyor. Aslında memelisinin ölümüne yol açtığı vurgulanıyor.
Hawai adasının iki yanında iki büyük kütle ola-
rak bulunan bu yüzen plastik atık kümelerinde Bilim ve Teknik Dergisi, Aralık 2008

LİTOSFER VE İNSAN ETKİSİ

İnsanın litosfer üzerinde gerçekleştirdiği değişiklikler doğal güçler tarafından yapılanlarla kıyaslandığında
çok küçük kalıyor olsa da yerel ölçekte bu tür değişimler büyük boyutlara ulaşabilmektedir. Binlerce yıldan bu
yana çeşitli amaçlarla yer şekilleri üzerinde yapılan değişikliklerin başında tarımsal amaçlı olanlar gelmektedir.
Örneğin tarımla uğraşan birçok toplum, yeni tarım alanları kazanmak için dağ ve tepelerin yamaçlarını dev ba-
samaklar hâlinde taraçalamışlardır (Görsel 4.14). İnsanlar tarımsal alan kazanmak için gölleri ve bataklıkları da
kurutmuşlardır. Diğer taraftan denizi doldurarak ve kara kütlelerinin kıyı çizgilerini değiştirerek arazi kazanmaya
çalışmışlardır.
İnşaat faaliyetleri yer şekillerini büyük ölçü-
de etkilerken doğal yaşamı da etkilemiştir. Böy-
lece insanlar yerin sadece şeklini değil niteliğini
de değiştirmiştir. Özellikle otoyollar bunun en
güzel örneğidir (Görsel 4.15). Yolların yapımı
için yer kazılmakta, akarsu yatakları değiştiril-
mekte, tüneller açılmakta ve köprüler inşa edil-
mektedir.
Diğer taraftan şehirleşme ile yer şekilleri ve
çevresi değişime uğratılmaktadır. Böylece şe-
hirlerde küçük korunmuş alanlar dışında doğal
Görsel 4.14: İnsanlar tarafından oluşturulmuş taraçalar
(Vietnam) coğrafi görünüm hemen hemen ortadan kaldı-
rılmaktadır. Madencilik amaçlı yapılan kazılar ise insanın litosfer üzerinde gerçekleştirdiği değişikliklere en güzel
örneklerdendir. Özellikle yer üstünde gerçekleştirilen madencilik faaliyetleri coğrafi görünümü büyük oranda de-
ğiştirir (Görsel 4.16). Yalnızca yirminci yüzyılın son çeyreğinde madencilik sektöründe 156 milyon hektar alanın
zarar gördüğü düşünülmektedir. Bununla birlikte insan kaynaklı erozyon ve çölleşme de insanın litosfer üzerinde
gerçekleştirdiği değişimlerin sebep olduğu diğer risklerdir.

Görsel 4.15: Yollar litosfer üzerinde önemli değişimlere Görsel 4.16: Madencilik faaliyetleri litosfer üzerinde birçok
neden olmaktadır (Dubai-Birleşik Arap Emirlikleri). olumsuz sonuca neden olmaktadır (Waihi-Yeni Zelanda).

ÇEVRE VE TOPLUM 205