Page 22 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

Çekirdek (Nükleus)

Hücrenin yönetim ve kalıtım merkezi olan çekirdek, küremsi veya oval bir şekle sahiptir. Genellikle hücre-
nin ortasında bulunur. Canlılar arasında hücrenin çekirdeğe sahip olup olmaması ve çekirdek sayısı bakımından
farklılıklar bulunur. Örneğin birçok hücrede sadece bir tane çekirdek bulunurken olgun alyuvar hücrelerinin
çekirdeği yoktur. Buna karşın çizgili kas hücrelerinde birkaç tane, paramesyumda ise iki tane çekirdek bulu-
nur. Bazı hücrelerde de ilk oluştukları dönemde bir çekirdek bulunmasına rağmen hücrenin olgunlaşma süreci
ilerledikçe çekirdeğin kaybolduğu görülür. Memelilerdeki kırmızı kan hücreleri (alyuvar) ve bitkilerdeki trake
hücreleri buna örnek olarak verilebilir. Prokaryot hücrelerde çekirdek bulunmaz ancak kalıtım maddesi (DNA),
hücre sitoplazmasının belli bir bölgesinde yoğunlaşmış olarak bulunur.
Genel olarak çekirdek; çekirdek zarı, çekirdekçik, çekirdek plazması, kromatin iplikleri olmak üzere dört
kısımdan oluşur (Görsel 2.36).

Çekirdek zarı

Çekirdekçik

Çekirdek plazması
Kromatin iplikler

Por

Görsel 2.36: Çekirdek ve kısımları

a) Çekirdek Zarı (Karyolemma): Çekirdeğin etrafı çift zarla çevrilidir. Çekirdek zarında bulunan kanallara
por adı verilir. Bu porlar, hücre zarındaki porlardan daha büyüktür ve mRNA gibi büyük moleküllerin sitop-
lazmaya geçmesini sağlar. Bunun dışında çekirdeğin dış zarının yüzeyinde protein sentezinden sorumlu olan
ribozomlar da bulunur. Çekirdek zarı hücre bölünmesi sırasında dağılır. Ancak bölünme tamamlandıktan sonra
tekrar oluşur.

b) Çekirdek Plazması (Karyoplazma): Çekirdeğin içindeki sıvı kısımdır. Sitoplazma sıvısı gibi yarı akış-
kan bir yapıya sahiptir. Çekirdeğin içindeki bütün yapılar bu yarı sıvı ortamda yerleşim gösterir.

c) Çekirdekçik (Nükleolus): Mikroskopla incelendiğinde çekirdek içerisinde koyu renkli ve diğer kısımla-
ra göre daha yoğun görülen kısımdır. Çekirdekçiğin zarı yoktur. Ribozomun ve rRNA’nın üretim yeridir. Çekir-
dek zarı gibi çekirdekçik de hücre bölünmesi sırasında kaybolur ve sonra tekrar oluşur.

ç) Kromatin İplikleri: Hücre bölünme aşamasında olmadığında çekirdek plazmasını bir ağ gibi saran dağı-
nık, uzun ve ipliksi yapıya kromatin denir. Ökaryot hücrelerde ve arkelerin kromatin ipliklerinde histon proteini
bulunur. Kromatin iplikleri DNA içerir ve canlıların kalıtsal özelliklerinin belirlenmesinde görevlidir. Bölünme
sırasında kromatin iplikleri yoğunlaşarak (kısalıp kalınlaşarak) kromozomları oluşturur. Hücre bölünmesi ta-
mamlandıktan sonra kromozomlar tekrar kromatin iplikleri hâline dönüşür.

90