Page 17 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 2.Ünite

Hücre içerisinde lizozom organelleri bu yol-
la üretilmektedir. Bunun dışında Golgi ay- Endoplazmik retikulumdan
gıtı; hücre zarının yenilenmesi ve onarımı, taşınan kesecik
bitki hücrelerinin bölünmesi sırasında ara
lamelin oluşturulması, apoenzim-kofaktör
ilişkisinin gerçekleştirilmesi ve bitkilerde Hücre zarı
duvar yapısına katılan pektin gibi polisakka-
ritlerin üretilmesi fonksiyonlara da sahiptir. Salgı keseciği Salgı maddesi

Görsel 2.25: Golgiden üretilen salgı maddesinin hücre dışına salınması
d) Lizozom

Alyuvarlar hariç bütün hayvansal hücrelerde ve sıvı ortamda yaşayan tek hücreli canlılarda (amip, parames-
yum gibi) bulunur. Etrafı tek katlı zarla çevrili olan lizozomların içerisinde protein, karbonhidrat ve lipit gibi mo-
lekülleri parçalayan sindirim enzimleri bulunur. Lizozom oluşumunda sırasıyla ribozom, endoplazmik retikulum
ve Golgi aygıtı görev alır. Enzimler ribozomlarda sentezlenerek endoplazmik retikuluma verilir. Endoplazmik
retikulumun kanallarıyla Golgi aygıtına taşınan enzimlerin etrafı bir zarla çevrilerek paketlenir. Küçük keseler
hâlindeki bu yapılara vezikül denir. Bu veziküllerin bazıları hücre içinde kalır ve lizozom organeline dönüşür.
Yüksek yapılı bitki hücrelerinde lizozom organeli bulunmaz. Fakat içerisinde lizozoma göre daha az çeşitte ve
miktarda sindirim enzimi bulunduran kesecikler vardır.
Lizozomların içerisinde 60 kadar farklı enzimin bulunduğu belirlenmiştir. Bu enzimler hücreye alınan bü-
yük moleküllerin parçalanmasını ve hücrenin kullanacağı hâle dönüştürülmesini sağlar. Bu nedenle lizozomlar
hücre içi sindirim merkezi olarak da bilinir. Ayrıca hücrede bozulmuş ya da yıpranmış yaşlı organeller de lizo-
zomlar sayesinde parçalanarak ortadan kaldırılır. Bu olaya otofaji adı verilir. Vücut savunmasında görev alan ak-
yuvar hücreleri de lizozomlar sayesinde bakteri, virüs ve bunların toksik maddelerini etkisiz hâle getirir (Görsel
2.26). Herhangi bir etki sonucu lizozom içindeki enzimler, sitoplazmaya dağılırsa hücreyi sindirir ve bu olaya
otoliz denir. Örneğin insan embriyosunda el ve ayak parmakları arasındaki boşlukların oluşumu, yaşlanmış ve
görevini yerine getiremeyen hücrelerin ölümü ve kertenkelenin bir tehlikeyle karşılaştığında kuyruğunu bırak-
ması otoliz olayına örnek olarak verilebilir.

Mikroorganizma

Reseptör
(Algılayıcı)

Lizozom

1. Hücre yüzeyindeki reseptörlerle mikroorganizmalar tanınır. Zardan bir cep oluşturularak mikroorganizmanın etrafı sarılır.
2. Mikroorganizma etrafı zarla çevrili olarak hücre içine alınır.
3. Lizozom, oluşturulan kese ile birleşerek enzimlerini kese içine aktarır.
4. Sindirim enzimleri mikroorganizmayı parçalar.
5. Sindirilmemiş mikroorganizma atıkları hücre dışına bırakılır.

Görsel 2.26: Akyuvar hücresinde mikroorganizmanın lizozomla etkisiz hâle getirilmesi
85